ΤΟ ΑΒΑΤΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ Κωνσταντίνου Μητροπολίτου Ν.Ιωνίας και Φιλαδελφείας

ΤΟ ΑΒΑΤΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ 
Κωνσταντίνου Μητροπολίτου Ν.Ιωνίας και Φιλαδελφείας 
(Εκ του τόμου Κωνσταντίνος Δωρ.Μουρατίδης Πρόμαχος της Ορθοδοξίας ,Αθήνα 2004 ) 

Τον τελευταίον καιρόν επανήλθεν εις το προσκήνιον το θέμα του "Αβάτου" του Αγίου Όρους. Υπό τον όρον "Άβατον" νοείται η υπάρχουσα αιωνόβιος παράδοσις, ανερχομένη εις αυτόν τον Μ. Κωνσταντίνον,με την οποίαν απαγορεύεται να εισέρχονται γυναίκες εις την περιοχήν του Αγίου Όρους,διότι η περιοχή του ολόκληρος είναι αφιερωμένη εις την "μόνην άμωμον εν γυναιξί και καλήν",την Υπεραγίαν Θεοτόκον. Τό θέμα τούτο, με το οποίον αμφισβητείται η αξία και η ισχύς της παραδόσεως περί αβάτου,αλλά και των διαφόρων περί αυτού διατάξεων,εδημιουργήθη πρό  μερικών ετών από γυναίκας της Δύσεως,τας Υπουργούς Εξωτερικών των Χωρών Σουηδίας και Φιλανδίας,αι οποίαι επηρεασμέναι από τα κηρύγματα περί ισότητος των δύο φύλων,δεν ηδύναντο να εννοήσουν διατί απαγορεύεται εις τας γυναίκας η είσοδος εις το Άγιον 'Ορος. Με την κίνησιν των δύο αυτών γυναικών ευθυγραμμίσθη προσφάτως και Ελληνίς βουλευτής, η οποία επανέφερε το θέμα καταργήσεως του αβάτου δια τας γυναίκας,ίσως διότι δεν εγνώριζε,ότι το άβατον του Αγίου Όρους είναι κατοχυρωμένον και ανεγνωρισμένον από την Πράξιν προσχωρήσεως της Χώρας μας εις την Ευρωπαϊκήν Ένωσιν. Το θέμα του αβάτου του αγίου Όρους είναι θέμα ιστορικόν και Θεολογικόν,το οποίον δεν δύνανται να προσεγγίσουν οι μη έχοντες Θεολογικήν γνώσιν και μη γνωρίζοντες πως και διατί εθεσπίσθη το άβατον,το οποίον εσεβάσθησαν οι αιώνες. 
Το άβατον έχει θεσπισθεί με ένα πλήθος διατάξεων,ήδη από των πρώτων χρόνων εμφανίσεως του Μοναχισμού,δια την αποφυγήν αφορμής σκανδάλων.( βλ. Α΄Κορ.1,31-33,11,1, 18ον κανόνα της Β΄ εν Νικαία Οικ.Συνόδου κ.λ.π.).
Το άβατον ανάγεται εις τον ιδρυτήν του Μοναχικού βίου Μέγαν Αντώνιον,ο οποίος εις τον Ι' Κανόνα του προς
 Μοναχούς παραγγέλει : " Μη συγχώρει να σε πλησιάση γυνή,μηδέ ανέχου ίνα θέση τον πόδα αυτής εις την κατοικίαν σου". Ούτω εις τας ανδρώας Μονάς απαγορεύεται αυστηρώς η είσοδος όχι μόνον των γυναικών,αλλά και ζώων θηλυκού γένους,ενώ εις τας Γυναικείας Μονάς απαγορεύεται η είσοδος των ανδρών. Κατά των παραβατών της απαγορεύσεως αυτής επισείονται ποιναί αφορισμού και καθαιρέσεως με Χρυσόβουλον του Αυτοκράτορος Αλεξίου Ά του Κομνηνού του έτους 1088 και με πολλάς άλλας Αυτοκρατορικάς και Πατριαρχικάς διατάξεις, καθώς και με  Κανόνας Οικουμενικών και Τοπικών Συνόδων.
Η Μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους ήρχισε να διαμορφούται ήδη από του 5ου αιώνος.Έκτοτε ήρχισαν να εγκαθίστανται εις την Χερσόνησον του Αγίου Όρους μεμονωμένοι Μοναχοί,οι οποίοι συν τω χρόνω απετέλεσαν μικράς Μοναστικάς μονάδας.Κατά τον 7ον ή 8ον μ.Χ αιώνα εγκαθίσταται εισ το Άγιο Όρος ο Όσιος Πέτρος ο Αθωνίτης, ο οποίος κατά την παράδοσιν,είδε καθ' ύπνους την Υπεραγίαν Θεοτόκον, η οποία είπε προς αυτόν,ότι εζήτησε και έλαβε το Άγιον Όρος από τον Υιόν της ως κλήρον αυτής.Το γεγονός τούτο έλαβε χώραν τον 7ον ή 8ον μ.Χ αιώνα ως εξής:Εμφανισθείσα η Παναγία Παρθένος εις τον Άγιο Πέτρον,είπε προς αυτόν,ότι εξέλεξε το Άγιο Όρος ως τον καταλληλότερον τόπον διαμονής Μοναχών.Τον τόπον τούτον εξέλεξε και ως ιδικόν της ενδιαίτημα,και ως εκ τούτου ο τόπος αυτός θα ονομασθή άγιος,θα προστατεύη δε τους εν αυτώ εγκαταβιούντας εις πάσαν τας ανάγκας αυτών και θα υποδεικνύη εις αυτούς όσα πρέπει να εκτελούν και όσα πρέπει να αποφεύγουν.Κατά τον 9ον αιώνα ένας νέος τύπος Μοναχισμού εμφανίζεται εις το Άγιο Όρος ,ο οποίος διοργανούται εις Μοναστικήν πολιτείαν με συγκεκριμένα όρια και διοικητικήν διοργάνωσιν.
Ιδρύεται το Μέγα Κοινόβιον της Αγίας Λαύρας, με επικεφαλής τον Άγιον Αθανάσιο τον Αθωνίτην,τον οποίον ενισχύει οικονομικώς ο πνευματικός υιός του,Αυτοκράτωρ του Βυζαντίου Νικηφόρος Φωκάς.
Το Άγιον Όρος είναι ένας πνευματικός τρόπος και μόνον υπ' αυτό το πρίσμα πρέπει να το αντικρύζωμεν και το προσεγγίζωμεν.Εάν κανείς αντιμετωπίση το Άγιον Όρος και τας αιωνίους παραδόσεις και τα έθιμα που το περικοσμούν με άλλα κριτήρια,ασφαλώς δεν θα δυνηθή να το προσεγγίση.Οι άνθρωποι της Δυτικής Ευρώπης και δυστυχώς πολλοί από τους ημετέρους,στερούμενοι της Ορθοδόξου πνευματικότητος,αντιμετωπίζουν τα πάντα με ορθολογιστικά κριτήρια.Βεβαίως κανείς δεν αρνείται οτι και η Δύσις έχει την δικήν της πνευματικότητα,η οποία όμως είναι 
εντελώς διάφορος από την Ορθόδοξον.
Το Άγιον Όρος δεν είναι,όπως θέλουν πολλοί να φαντάζωνται και να πιστευόυν,ένας μουσειακός τόπος,ένα κατάλοιπον του μεγαλείου και του πλούτου της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.Βεβαίως εις τα διάφορα Μοναστήρια του διασώζονται και διαφυλάσσονται πολλά και ιερά κειμήλια της Ορθοδόξου πιστεώς μας και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μας.Αυτό όμως που είναι κυρίως το Άγιο Όρος είναι,ότι είναι τόπος προσευχής,αυτοσυγκεντρώσεως,αφιερώσεως,μετανοίας,και ολοψύχου αφοσιώσεως εις τον Θεόν όλων εκείνων,που έχουν αποφασίσει να απαρνηθούν τον κόσμον και τα εν τω κόσμω,δια να φθάσουν εις τον ουρανόν και ενωθούν με τον αιώνιον και αναλλοίωτον Δημιουργόν του παντός.
Το Άγιο Όρος είχε ετοιμασθή από αιώνων,από τους πρώτους αιώνας του Χριστιανισμού,να γίνει το κέντρον της Ορθοδόξου πνευματικότητος.
 Η ψυχή των Ορθοδόξων έζη  από της γεννήσεώς της μέσα εις την ατμόσφαιραν της Ορθοδόξου πνευματικότητος  και δια τούτο παραμερίζοντας τον κόσμον και τα εγκόσμια,ησθάνετο ότι απεδεσμεύετο από τα βάρη της και προεσπάθει να φθάσει εις τους ουρανούς.
 Έτσι εδημιουργήθη η Μοναστική Πολιτεία του Αγίου Όρους.
Εκεί ευρήκαν την ανάπαυσιν της ψυχήν των και την πνευματικήν των ηρεμίαν Ασκηταί και Ερημίται και Μοναχοί,οι οποίοι με την δύναμιν της προσευχής των κατόρθωσαν να ενούνται με τον Θεόν και να ευρίσκονται εις άμεσον επικοινωνίαν μαζί Του. Εντελώς διαφορετικός ο Μοναχισμός που ανεπτύχθη εις τα διάφορα Μοναστικά Κέντρα της Δύσεως,μαζί με την προσευχήν και την διωκωμένην υπέρβασιν των εγκοσμίων,επεδίωκε και την σύσφιγξιν των σχέσεων του με τον κόσμον,και δια τούτο πολλάκις ανεμείχθη εις τα εγκόσμια. Αντιθέτως,ο Ορθόδοξος Μοναχισμός είναι αποχωρισμένος από τον κόσμον,και τα διαφέροντά του αποβλέπουν μόνον εις την ένωσίν του με τον Θεόν.Αυτόν τον σκοπόν υπηρετούν και αι τέχναι που ανεπτύθχησαν εις το Άγιον Όρος και εις ολόκληρον τον Βυζαντινόν χώρον,να ανυψώσουν τους πάντας και τα πάντα εις τον ουρανόν.Υπ΄αυτό το πρίσμα εθεσπίσθη το πολυσυζητημένον άβατον του άγιου Όρους,με το οποίον επιδιώκεται ο τέλειος,ει δυνατόν,αποχωρισμός των Μοναχών,από τον κόσμον και τα εν αυτώ υπάρχοντα και η ένωσις με τον Θεόν.
Το άγιον Όρος είναι πελώριον πνευματικόν μέγεθος,το οποίον ίσταται πέραν από τον χρόνον και εκπέμπει πρός όλας τας κατευθύνσεις το ιλαρόν φώς της πνευματικότητος του.
Ας το σεβασθώμεν με όλας τας παραδόσεις και τα εθιμά του και ας αφήσωμεν τους εν αυτώ ασκουμένους και εγκαταβιούντας Μοναχούς να συνεχίσουν απερίσπαστοι την αφιέρωσίν των εις τον Θεόν.

ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ:«Ἔτσι ἤθελε την παιδεία ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός»

"Eκκλησία και Γλώσσα στην περίοδο της Τουρκοκρατίας"

Ομιλία του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χριστοδούλου στην εκδήλωση της Ελληνικής Γλωσσικής Κληρονομιάς 8 Δεκεμβρίου 2006

Ἐπιτρέψτε μου προκαταρκτικῶς νὰ ἐκφράσω τὴ χαρά μου διότι ἡ Ἑλληνικὴ Γλωσσικὴ Κληρονομία ἔχει ἤδη ἐπιτύχει νὰ φέρει τὴν προστασία τῆς ἑλληνικῆς «ἐπὶ τοῦ χάρτου», νὰ δημιουργήσει προβληματισμοὺς καὶ ἀνησυχίες γιὰ τὴν ἔκπτωση, ἀνησυχίες ποὺ εὐχόμεθα νὰ ὁδηγήσουν σὲ συνειδητοποίηση τῆς ἀξίας τῆς γλώσσας καὶ σὲ λήψη οὐσιαστικῶν μέτρων ὑπεράσπισης καὶ ἐνίσχυσής της. Εὐχόμεθα τὸ ἔργο σας νὰ δώσει «νέα ὤθηση ὥστε νὰ ὀρθωθεῖ ἡ γλώσσα μας στὴ θέση καὶ τὸ βάθρο ποὺ τῆς ἀξίζει καὶ νὰ διακοπεῖ ἡ χειμερινὴ κατολίσθησή της», ὡς ἐλέχθη σὲ προηγουμένη Ἡμερίδα σας (1).
Θὰ ἦταν ἴσως ἀναμενόμενο, μιλώντας μὲ θέμα «Ἐκκλησία καὶ γλώσσα στὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας», νὰ ἀναφερθῶ στὸ Κρυφὸ Σχολειό, νὰ συνεχίσω δηλαδὴ μία συζήτηση μὲ αὐτοὺς ποὺ ἀμφισβητοῦν τὴν ὕπαρξή του. Ἀλλὰ δὲν θὰ τὸ κάνω. Θεωρῶ ὅτι ἡ συζήτηση ἐπ’αὐτοῦ ἔχει ἀποσπάσει τὴν προσοχή μας ἀπὸ τὴν πραγματικότητα. Εἶναι πολλοὶ πλέον αὐτοὶ οἱ ὁποῖοι νομίζουν ὅτι ἡ προσφορὰ τῆς Ἐκκλησίας ἀρχίζει καὶ τελειώνει μὲ τὸ Κρυφὸ Σχολειό, καὶ ὁδηγοῦνται στὸ συμπέρασμα ὅτι ἀμφισβητοῦντες τὴν ὕπαρξη τοῦ Κρυφοῦ Σχολειοῦ ἀπορρίπτουν αὐτοδικαίως τὸ ρόλο τῆς Ἐκκλησίας στὴ διάσωση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καὶ τῆς ἐθνικῆς μας ταυτότητας. 
Ἡ ἀμφισβήτηση τοῦ Κρυφοῦ Σχολειοῦ δὲν εἶναι βέβαια καινούργια. Ἀλλὰ διαπιστώνω ὅτι ἡ κατεδάφιση τῆς γλώσσας καὶ τῆς ἱστορίας μας ἀποτελεῖ σήμερα προγραμματικὸ στόχο μιᾶς ἰδεολογίας, κατὰ τὴν ὁποία ἡ ὑπεράσπιση τῆς γλώσσας εἶναι ἔργο ἐθνικιστῶν, καὶ ἄρα πρέπει νὰ ἀντιμετωπισθεῖ μὲ σκληρὲς ἐπιθέσεις.
Εἰλικρινῶς, δὲν βρίσκω σκόπιμο νὰ ἀντιπαραταχθῶ μὲ αὐτὴ τὴν ἐρημία. Μόνο νὰ λυπηθῶ μπορῶ, ἔχοντας στὸ νοῦ μου τοὺς νέους ἀνθρώπους ποὺ ἀκολουθοῦν αὐτὴ τὴν ἰδεολογία. Δὲν ἔχουμε δικαίωμα νὰ ἀπορρίψουμε αὐτοὺς τοὺς νέους, βλέποντάς τους νὰ θέλουν νὰ σταθοῦν στὰ πόδια τους μειώνοντας τοὺς ἀγῶνες ἐκείνων ποὺ στερήθηκαν τὴν οἰκογένειά τους, τὴν προκοπή τους, τὴ ζωή τους καὶ τὴν ἡρεμία τους, γιὰ νὰ μποροῦμε σήμερα ἐμεῖς καὶ οἱ νέοι μας νὰ εἴμαστε ἐλεύθεροι καὶ νὰ μιλᾶμε ἑλληνικά. Δὲν εἶναι σωστὸ νὰ νιώθουμε καταφρόνια πρὸς ὅσους περιφρονοῦν τοὺς ἀγωνιστὲς τοῦ ’21, καὶ μαζί τους τὸν ταπεινὸ παπᾶ, ποὺ διάβαζε τὰ παιδιὰ μὲ τὸ φῶς τοῦ κεριοῦ νὰ διώχνει τὸ σκοτάδι τῆς σκλαβιᾶς. Ἔχουμε εὐθύνη ὄχι μόνο πρὸς ὅσους συμμετέχουν δημιουργικὰ στὴ μεγάλη καὶ ζώπυρο παράδοσή μας, ἀλλὰ καὶ πρὸς ὅσους ἀρνοῦνται τὶς ἀξίες τῆς Ὀρθοδοξίας, τῆς γλώσσας, τῆς παράδοσης. Αὐτὴ ἡ εὐθύνη πρέπει νὰ μᾶς διακατέχει ὅταν ὑπερασπίζουμε τὴν πίστη, τὴ γλώσσα καὶ τὴν ὑπόσταση τοῦ ἔθνους.

Παρακολουθῶ μὲ ἔκπληξη καὶ ὀδύνη ὅτι ἀρνοῦνται τώρα πιὰ τὸ Κρυφὸ Σχολειό, μὲ τὸ ἀδιανόητο ἐπιχείρημα ὅτι δὲν ὑπῆρξε νόμος τῆς Ὀθωμανικῆς Ἀρχῆς ποὺ νὰ ἀπαγορεύει τὴ σύσταση καὶ λειτουργία σχολείων τῶν Ἑλλήνων. Σὰν νὰ μὴν ἔχουμε μάθει ἀκόμη ὅτι οἱ Ὀθωμανοὶ δὲν ἔστησαν κράτος θεμελιωμένο σὲ ὁποιεσδήποτε ἀξίες καὶ ἀρχές, ἀλλὰ μιὰν αὐτοκρατορία αὐθαιρεσίας, ὅπου κάθε πασᾶς καὶ κάθε μπέης εἶχε τὸ δικαίωμα ν’ ἀδειάζει πάνω στοὺς Γραικοὺς ὅλη τὴ βρῶμα καὶ τὴν κακότητα τῆς ψυχῆς του. Καὶ συνεπῶς, ἡ διδασκαλία ἦταν κρυφὴ ἀπὸ τὸν Τοῦρκο δυνάστη, ὄχι ὅμως ὁπωσδήποτε παράνομη. Δὲν ἦταν ὁ νόμος αὐτὸ ποὺ ἔκανε τὸ Σχολειὸ κρυφό, ἀλλὰ ἦταν ὁ φόβος τοῦ τυραννισμένου μπροστὰ στὴν αὐθαιρεσία καὶ τὴ μοχθηρία τοῦ τυράννου. Ματαίως, λοιπόν, ψάχνουμε γιὰ διατάγματα, ὡσὰν οἱ Ὀθωμανοὶ ἀγάδες νὰ ἦταν σύντροφοι τοῦ Ροβεσπιέρου, ὡσὰν νὰ ἔπαιρναν τὶς ἀποφάσεις τους ἔχοντας «Τὸ πνεῦμα τῶν νόμων» τοῦ Μοντεσκιὲ στὸν ὀντά τους. Ματαίως ψάχνουμε γιὰ ἀπαγόρευση τῶν σχολείων, ἐνῶ ὀφείλουμε νὰ θυμόμαστε πάντοτε ὅτι οἱ Τοῦρκοι ἐφάρμοζαν συστηματικῶς πολιτικὴ ἐξισλαμισμοῦ, κι ὅτι αὐτὴ ἡ πολιτικὴ δὲν μποροῦσε νὰ ὑλοποιηθεῖ ὅσο ὑπῆρχαν ἐκκλησιὲς καὶ σχολειά. Δὲν ἀπαγορεύθηκε μὲ νόμο οὔτε ἡ λειτουργία τῆς ἐκκλησιᾶς, ἀλλὰ ὁ Γραικὸς πήγαινε στὴν ἐκκλησιά του μὲ τὸν τρόμο νὰ τοῦ σφίγγει τὴν καρδιά. 
Οἱ Τοῦρκοι ἐπαίρονται γιὰ δῆθεν ἀνεξιθρησκεία τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας, καὶ σπεύδουν δικοί μας νὰ χειροκροτήσουν γοητευμένοι. Ὁ λαός μας ὅμως, δίνει ἀπάντηση στὶς γελοιότητες περὶ ἀνεξιθρησκείας μέσ’ ἀπὸ τὸ τραγούδι του: 
Μωρὴ Δεροπολίτισσα, μωρὴ καϋμένη,
Αὐτοῦ ποὺ πᾶς στὴν ἐκκλησιά, ζηλεμένη [..]
Γιὰ μᾶς μετάνοια κάνε μιά: 
Νὰ μὴ μᾶς πάρει ἡ Τουρκιά,
Μὴ μᾶς γράψουν στὴ γενιτσαριά, 
Καὶ μᾶς πᾶν εἰς τὸν κισλά, 
ὡσὰν τ΄ἀρνιὰ τὴν Πασχαλιά (2).

-- ὅπου κισλάς, βέβαια, εἶναι ὁ κισλὰρ ἀγάς, ὁ ἐπιφορτισμένος μὲ τὸ δημοκρατικὸ καθῆκον νὰ ἁρπάζει νέους γιὰ γενίτσαρους καὶ νέες γιὰ τὰ χαρέμια τῶν διεπομένων ἀπὸ ἐκσυγχρονιστικὲς ἀρχὲς Τούρκων. Ὁ φόβος πάντως τοῦ Γραικοῦ νὰ πάει στὴν ἐκκλησιά του εἶναι ὁλοφάνερος, καὶ τοῦτο ἀποτελεῖ ἀποστομωτικὴ ἀπάντηση στοὺς «Ἑλληνομάστιγες» -- ἂς μοῦ ἐπιτραπεῖ νὰ ἐπαναλάβω ἐδῶ τὸν ὅρο ποὺ χρησιμοποιήθηκε στὴν Τουρκοκρατία γιὰ τοὺς λατινοφρονήσαντες Ἕλληνες. 

Δὲν θὰ ἀντιπαραταχθῶ, λοιπόν, μὲ τοὺς κοντοτιέρους τῆς ἀποδόμησης. Ἂν θέλουν νὰ ἀκούσουν τὴν ἀπάντηση στὰ περὶ τουρκικῆς ἀνεξιθρησκείας καὶ περὶ ἐλευθέρων σχολείων, ἂς ἀκούσουν τὶς μαρτυρίες. Ἄς ψάξουν ὅμως τὶς μαρτυρίες τῶν σκλάβων, κι ὄχι τὶς διαβεβαιώσεις τῶν τυράννων. 
Τὸ ζήτημα λοιπὸν δὲν εἶναι ἂν τὸ σχολειὸ ἦταν κρυφὸ ἢ φανερὸ στοὺς ἀγάδες, ποὺ δὲν ἐνέκριναν τίποτε χωρὶς ἀφόρητες καὶ ταπεινωτικὲς ἀνταποδόσεις. Τὸ ζήτημα εἶναι ὅτι ἡ Ἐκκλησία κράτησε μέσα στὸν νάρθηκα ἀκοίμητη λαμπάδα τὴ γλώσσα τὴν ἑλληνική. Καθὼς γράφει ὁ ἐπιφανὴς Λαρισαῖος λόγιος Ἀλέξανδρος Ἑλλάδιος τὸ 1714, «ἱερεῖς καὶ μοναχοί ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, ἐκπαίδευον τὴν νεολαίαν παρὰ τοῖς ναοῖς, ἢ ἐν τοῖς οἴκοις των» (3). Ἐκεῖ, λοιπόν, στὴν ἐκκλησιὰ μάθαιναν τὰ πρῶτα τους γράμματα στὰ χρόνια τῆς σκλαβιᾶς τὰ ἑλληνόπουλα. Ἐκεῖ γίνονταν ἑλληνόπουλα, ἐκεῖ οἱ λέξεις Γραικός, Γραικία καὶ Ρωμιός, ἀντικαταστάθηκαν ἀπὸ τὰ Ἕλληνες καὶ Ἑλλάς (4). Αὐτό, βεβαίως, κακοκαρδίζει σήμερα ὅλους ἐκείνους ποὺ θέλουν νὰ ξασπρίσουν τὶς ψυχὲς καὶ τὰ ὁστά μας ἀπὸ κάθε τί ἐθνικό.

Στὰ πέτρινα ἐκεῖνα χρόνια, ὁ παπᾶς μάθαινε τὰ παιδιὰ γράμματα μὲ τὸ Ψαλτήρι καὶ τὸ Ὀκτωήχι. Τὸ Ψαλτήρι εἶχε μεγάλη ἀπήχηση στὴν ψυχὴ τοῦ ὑπόδουλου Ἕλληνα, διότι «μερικοὶ ἀπὸ τοὺς Ψαλμοὺς εἶχαν ἀλληγορικὴ σημασία γιὰ τοὺς Ἕλληνες, λὲς καὶ ἦταν ἐπίτηδες γραμμένοι γι αὐτούς», ἐπισημαίνει μεγάλος μας ἱστορικός (5). Γι αὐτό, ἄλλωστε, μεταφράστηκε στὴ Δημοτικὴ κατὰ τὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας (6). Ἦταν ἔκφραση τῆς ψυχῆς τοῦ σκλαβωμένου τὸ Ψαλτήρι, καὶ ἡ ὑποτιμητικὴ ἀντιμετώπισή του προσβάλει τὸν πόνο καὶ τὴν ἀγωνία του. 
Τὸ Ὀκτωήχι ἀντιμετωπίζεται καὶ αὐτὸ μὲ ὄχι μικρότερη περιφρόνηση ἀπὸ τοὺς Ἑλληνομάστιγες. Κι ὅμως, εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ σημαντικώτερα ἔργα τῆς ἑλληνικῆς γραμματείας. Ὁ συγγραφέας του, ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς λαμπρότερους ποιητὲς τῆς ἑλληνικῆς γραμματείας (7). Ὁρισμένοι ἐρευνητὲς θεωροῦν ὅτι ὁ Ἰωάννης ἔγραψε μόνον ἕνα μέρος τοῦ βιβλίου, κι ὅτι τὸ Ὀκτωήχι εἶναι στὴν πραγματικότητα ποιητική ἀνθολογία. Καὶ ἔτσι νὰ ἔχουν τὰ πράγματα, τὸ Ὀκτωήχι δὲν εἶναι καθόλου ἄξιο περιφρόνησης, αλλὰ τὸ ἀκριβῶς ἀντίθετο.Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός πάντως, τοῦ ὁποίου τὴ μνήμη ἑορτάσαμε μόλις πρὸ ὀλίγων ἡμερῶν, «ἀνὴρ ἐλλογιμώτατος καὶ οὐδενὸς δεύτερος τῶν κατ’ αὐτὸν ἐπὶ παιδείᾳ λαμψάντων» (8), ὅπως ἀναφέρει ἡ περίφημη Σοῦδα, συγγραφέας ἐν ὅλω ἢ ἐν μερει τῆς Ὀκτωήχου, εἶναι βαθύτατος γνώστης τῆς ἀρχαίας ποίησης καὶ φιλοσοφίας. Στὸ Ὀκτωήχι περιλαμβάνονται ἀληθῶς ὑπέροχα ποιήματά του σὲ ἰαμβικὸ τρίμετρο, ἕνα μέτρο ποὺ ἀκούγεται στὴν ἑλληνικὴ γῆ ἤδη ἀπὸ τὰ χρόνια τῆς ἀρχαίας τραγωδίας. Τὸ ἔργο του «Πηγὴ Γνώσεως», ἀρχίζει μὲ εἰσαγωγὴ στὴ φιλοσοφία γνωστὴ ὡς «Διαλεκτικά»,τοῦ ὁποίου πρῶτος κανὼν εἶναι ἡ περίφημη φράση «Οὐδὲν τῆς γνώσεώς ἐστι τιμιώτερον» (9). Παροτρύνει δὲ ἐνθέρμως τοὺς ἀναγνῶστες μαθητές: «Ζητήσωμεν͵ ἐρευνήσωμεν͵ ἀνακρίνωμεν͵ ἐρωτήσωμεν» (10). 

Αὐτὰ ἀρκοῦν γιὰ νὰ θυμηθοῦμε τὸ μέγεθος τοῦ Ἰωάννη τοῦ Δαμασκηνοῦ. Δὲν νομίζω ὅτι θἄταν σκόπιμο νὰ ἀναφερθῶ ἐδῶ στὰ κυριολεκτικῶς ἔξοχα θεολογικά του κείμενα. Θεωρῶ ὅμως ὅτι πρέπει νὰ σὲ μαστιγώνει ὑπερφύαλος ἀγραμματωσύνη γιὰ νὰ ἀντιπαρέρχεσαι ἀλαζονικῶς τὸ ἔργο ἑνὸς τόσον μεγάλου ποιητοῦ καὶ στοχαστοῦ, καὶ νὰ νομίζεις ὅτι μαθαίνοντας τὰ ἑλληνόπουλα ἀπὸ τὰ πρῶτα τους γράμματα τὸ ἔργο του, μάθαιναν ἄχρηστα καὶ εὐτελῆ «κολυβογράμματα».

Διδάσκοντας ἀπὸ τὸ Ὀκτωήχι καὶ τὸ Ψαλτήρι, ἡ Ἐκκλησία δίδασκε τὰ παιδιὰ μιὰ γλώσσα ποὺ δὲν μιλοῦσαν σπίτι τους, μὲ τὴν οἰκογένειά τους καὶ τοὺς γειτόνους τους. Δίδασκε μιὰ γλώσσα πάνω ἀπὸ τὶς διαλέκτους. Ἄν χρησιμοποιοῦσε κείμενα στὴ διάλεκτο κάθε περιοχῆς, σύντομα θὰ ἔσπαγε ἡ ραχοκοκκαλιὰ τοῦ ἔθνους, καὶ οἱ Κρῆτες δὲν θἄνιωθαν καμμιὰ συγγένεια μὲ τοὺς Μακεδόνες, κι οὔτε οἱ Ἡπειρῶτες μὲ τοὺς Ζακύνθιους. Ἂν ἡ Ἐκκλησία δὲν κρατοῦσε τὴν ἑνότητα τῆς γλώσσας, σύντομα οἱ Ἕλληνες θὰ ἀπομακρύνονταν ὁ ἕνας ἀπὸ τὸν ἄλλον, καὶ ἡ γλώσσα θὰ γινόταν ὁ φορέας τῆς διάσπασής μας. «Κι ἀποὺ μέσα ἀπ' ὅνα λαβύριντο τέτοιο, τί διάολλο νὰ μπορέση νὰ περσουαδεριστὴ κανείς, ποὺ δὲν καταλαβαίνει πρῶτ' ἀπ' οὕλα τσὶ γλώσσες τους» (11), θὰ λέγαμε κι ἐμεῖς, ὡς ὁ ἀστυνόμος ἐκεῖνος στὴ θεατρικὴ «Βαβυλωνία».

Λένε πολλοὶ ὅτι μὲ τὴν ἐπιμονή της νὰ διδάσκει μία γλώσσα ὡς τὴν ἀληθινὴ ἑλληνική, ἡ Ἐκκλησία ἔθεσε τὶς βάσεις γιὰ τὴ δημιουργία γλωσσικοῦ προβλήματος. Ἀλλὰ δὲν βρίσκω λογικὸ αὐτὸ τὸ ἐπιχείρημα.Στὴν ἀρχαιότητα ἤδη, ὑπάρχει πρόβλημα. Οἱ διάλεκτοι λειτουργοῦσαν ὡς φορεῖς διάσπασης τῶν Ἑλλήνων, ἀλλὰ ἦταν ἡ παιδεία αὐτὴ ποὺ κρατοῦσε τὴν ἑνότητά τους. Ἡ παιδεία τους ἦταν ὁ Ὅμηρος, δηλαδὴ ἕνας ποιητὴς μὲ κείμενο σὲ γλώσσα ποὺ δὲν χρησιμοποιοῦσε κανεὶς ἀρχαῖος στὸ σπίτι καὶ τὴν πόλη του, ποὺ ὅμως τοὺς δίδασκε τὴ θρησκεία τους καὶ τὶς ἀρετὲς τὶς ὁποῖες ἔπρεπε νἄχουν. Ἀκριβῶς αὐτὸ δὲν ἐπαναλήφθηκε στὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας μὲ τὸ Ὀκτωήχι; 
Ὅταν στοὺς Ἑλληνιστικοὺς χρόνους ἐπικρατοῦσε ἡ Κοινή, οἱ Ἕλληνες λόγιοι ἐπέμεναν στὸ ἀττικίζειν, σὲ πλήρη ἀντίθεση μὲ τὴν καθημερινὴ γλώσσα. Εἴχαμε δηλαδὴ συνέχεια τοῦ φαινομένου τῆς λογίας γλώσσας. Ἤδη, στὶς ἀρχὲς τοῦ Βυζαντινοῦ κόσμου, οἱ Ἕλληνες Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας στήριξαν τὴ λογία γλώσσα, ἀνθιστάμενοι στὶς πιέσεις τῆς καθημερινῆς λαϊκῆς γλώσσας, τῆς «δημοτικῆς λεκτικῆς», ὅπως τὴν ἔλεγαν. Ἀκόμη καὶ στὰ κηρύγματά τους, στὴν ἄμεση δηλαδὴ ἐπικοινωνία τους μὲ τὸ λαό, προσπαθοῦσαν νὰ στηρίξουν τὴ λογία γλώσσα. Οἱ Φράγκοι, ἀντίθετα, σὲ ὅποιο μέρος τῆς Ἑλλάδος ἐπεκράτησαν, ἐνίσχυσαν τὶς διαλέκτους, δίνοντας ἔτσι ὤθηση στὶς φυγόκεντρες δυνάμεις τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Ἡ Ἐκκλησία ἀντιτάχθηκε ἐπιμένοντας μὲ ἀγωνιστικὸ φρόνημα στὴ διδασκαλία τῆς λογίας γλώσσας. Ὁ μοναχὸς Παχώμιος Ρουσάνος, ὁ σημαντικώτερος λόγιος τοῦ 16ου αἰ., ἔδωσε ἕναν ἀγώνα γιὰ τὴ γλώσσα ποὺ θὰ πρέπει πάντοτε νὰ τιμᾶται.

Δὲν γεννήθηκε λοιπὸν στὴν Τουρκοκρατία τὸ γλωσσικὸ πρόβλημα, κι οὔτε βέβαια μαρτυρεῖ ὀπισθοδρομικὴ τάση τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ ἀντίθετο, ἀποδείχνει τὴ μέριμνά της γιὰ τὴν ἑνότητα τοῦ γένους καὶ τὴν πεποίθησή της ὅτι τὸ γένος θὰ ἐπιβιώσει μόνον μὲ τὴν πίστη καὶ τὴ γλώσσα του.
Ὁ ἀγώνας ὅμως γιὰ νὰ μάθουν τὴ γλώσσα τους τὰ ἑλληνόπουλα, δὲν ἦταν εὔκολος. Τὰ μοναστήρια οἱ Τοῦρκοι τὰ παράδιναν συχνὰ στὶς ἀνεξίθρησκες φλόγες. Δὲν ὑπάρχει στὴν Ἑλλάδα οὔτε ἕνα παλιὸ μοναστήρι ποὺ νὰ μὴν τὸ ἔκαψαν οἱ Τοῦρκοι, καὶ πλέον τούτου, μετρῶνται στὰ δάχτυλα τὰ μοναστήρια ποὺ κάηκαν μόνο μιὰ φορά. Οἱ ἐκκλησιές, ὅσες ἐν πάσῃ περιπτώσει δὲν τὶς μόλυναν κάνοντάς τες τζαμιά, ἦταν καταδικασμένες ἀπὸ τὴν νεοθαυμαζομένη ἀνεξιθρησκεία στὴν ἐρήμωση, ἀφοῦ δὲν ἐπιτρεπόταν ἡ ἀποκατάστασή τους ἂν κάτι χρειαζόταν ἐπισκευή. Ἡ διαταγὴ τοῦ σουλτάνου εἶναι σαφέστατη: «ἔστω γνωστὸν ὅτι […] ἡ ἀνέγερσις εἶς τινα πόλιν ἢ χωρίον νέων ἐκκλησιῶν ἢ μονῶν ἀνηκουσῶν εἰς τοὺς ἀπίστους ἀπαγορεύεται ἀπολύτως, καὶ ὅτι μόνον ἡ ἐπιδιόρθωσις καὶ ἐπισκευὴ τῶν ἤδη ὑπαρχουσῶν παλαιῶν ἐπιτρέπεται, καὶ αὔτη κατόπιν εἰδικῆς ἀδείας χορηγουμένης ὑπὸ τοῦ ὑψηλοῦ χαλιφάτου Μου» (12). Ὅσο μποροῦσαν, μοναχοὶ καὶ ἱερεῖς παρέβαιναν τὴ διαταγὴ τοῦ σουλτάνου, διαφορετικά, στοὺς τέσσερεις αἰῶνες σκλαβιᾶς δὲν θὰ εἶχεν ἀπομείνει λίθος ἐπὶ λίθου, ἔστω καὶ μόνον λόγω τοῦ χρόνου. Γιὰ νὰ παρακάμψουν τὴν ἀπαγόρευση, ὅμως, ἔπρεπε νὰ δωροδοκήσουν σειρὰ ἀξιωματούχων τῆς διαβοήτου αὐτοκρατορίας, καὶ πολλὲς φορὲς ἐξαναγκάζονταν νὰ καταφεύγουν σὲ τοκογλύφους (13). 

Οἱ μοναχοὶ καὶ οἱ ἱερεῖς ἦταν συχνὰ θύματα καταπιέσεων, βασανισμῶν, δολοφονιῶν καὶ ἐκτελέσεων ἀκόμη, ἔτσι ὥστε περιοχὲς ὁλόκληρες ἔμεναν χωρὶς παπᾶ. Γιὰ παράδειγμα: «Ἐν τοῖς μέρεσι τῆς Αἰτωλίας», γράφει σὲ ἐπιστολή του ὁ μοναχὸς Εὐγένιος Γιαννούλης τὸν 17ο αἰ., «καὶ ἐπὶ πᾶσι σχεδὸν τῆς πέριξ ἐκείνῃ κλίμασιν ἐξέλιπε πρὸ πολλῶν ἤδη χρόνων ἅπαν καλόν, μεθ’ ὃ ἡ τῶν πεζῶν γραμμάτων γνῶσις, ἡ τροφὴ τῶν λογικῶν ψυχῶν, ἡ δυναμένη σοφίζειν εἰς σωτηρίαν τὸν ἄνθρωπον, καὶ οὔτω συνέβη τοὺς ἐκεῖσε πάντας ἀναλφαβήτους γενέσθαι καὶ ἄγαν τρισβαρβάρους, […] σπάνιόν τι χρῆμα ὁ ἱερεὺς ἐκεῖ» (14). Σημειῶστε, παρακαλῶ, τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖον ὁμιλεῖ γιὰ τὴ μόρφωση ὁ Εὐγένιος, ἀλλὰ καὶ τὸ δεδομένο ποὺ ἔχει: δὲν ὑπάρχει παπᾶς, ἄρα δὲν ὑπάρχουν γράμματα. 
Ἀλλὰ ἡ Ἐκκλησία δὲν ἔνιωσε ποτὲ ὅτι ἐξάντλησε τὸ καθῆκον της μαθαίνοντας τὰ πρῶτα γράμματα στὰ παιδιά. Ἐνίσχυε κάθε πρωτοβουλία ὁμογενῶν γιὰ τὴν ἵδρυση ἀνωτέρων σχολῶν. «Ὁ ἔρως τῆς παιδείας ἀνάπτει ἐπὶ μᾶλλον καὶ διαδίδεται εἰς τὴν Ἑλλάδα […], τὰ σχολεῖα πολλαπλασιάζονται, οἱ σοφοὶ διδάσκαλοι πληθύνονται, βιβλιοθῆκαι συστήνονται καὶ οἱ πλούσιοι ἔμποροι, πατριωτικῷ κινούμενοι ζήλῳ, ἀνοίγουσι προθύμως τοὺς θησαυρούς των […] Τὸ ἱερατεῖον συντρέχει καὶ συμβουλεύει, καὶ ἡ κοινὴ Μήτηρ, ἡ Ἐκκλησία, εὐλογεῖ, ἐφορεύει καὶ διοικεῖ σοφῶς τῶν τέκνων της τὰ ἔργα» (15).
Φοβοῦμαι ὅτι θὰ τραβήξω τὴν ὁμιλία μου σὲ ἀνεπίτρεπτο μάκρος, ἐὰν ἐπιμείνω νὰ παραθέτω στοιχεῖα ποὺ βεβαιώνουν τὴν προσφορὰ τῆς Ἐκκλησίας στὴ γλώσσα μας κατὰ τὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας. Θέλω ὅμως νὰ μὴν κλείσω τὴν ὁμιλία μου, χωρὶς νὰ κύψω τὸ γόνυ στὴ μνήμη δύο μεγάλων μορφῶν τῆς ἑλληνικῆς παιδείας: τοῦ μοναχοῦ Νεκταρίου Τέρπου καὶ τοῦ πατρο-Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ. 

Ἀπὸ τὸν Νεκτάριο Τέρπο, θέλω νὰ σᾶς θυμίσω μόνον ἕνα στοιχεῖο. Καθὼς διέτρεχε τὴν Ἥπειρο διδάσκοντας Ὀρθοδοξία καὶ γλώσσα, «ἦλθαν», γράφει, «καὶ μὲ ηὗραν εἰς τὸ σπῆτι τοῦ Παππᾶ, καὶ εἶχεν ὁ καθ’ἕνας ἀπὸ ἕνα κοντόξυλον ἀπὸ γλατζινά, καὶ κτυπῶντες ἐπάνω μου ἀνελεήμονα, δὲν ἐκοίταζεν ἕνας τὸν ἄλλον πῶς καὶ ποῦ νὰ βαροῦν, ἀλλὰ τοῦ κακοῦ μὲ ἔδερναν ὅπου ἔφθανε καθ’ ἕνας.[…] Τόσον συχνὰ μὲ ἔκρουξαν, ὥς τε καὶ τὰ ξύλα ἐξεφλουδίσθησαν μὲ τὸ νὰ τύχουν χλωρά. Εἰς ὅλα τὰ μέρη μὲ ἐβάρεσαν, ἀλλοῦ τὸ κορμί μου ἐκκοκίνησε, καὶ εἰς περισσότερους τόπους ἐμαύρισε, καὶ ὅτι ἔκαμαν ἡ βεντούζαις καὶ τὰ κέρατα, καὶ χάριτι Χριστοῦ ἱατρεύθηκα, ὅμως τὸ ζερβό μου μπράτζο ἔμεινε βλαμμένο, καὶ ποτὲ δὲν ἡμπορῶ νὰ ἀναπαυθῶ εἰς αὐτὸ τὸ μέρος.»(16). 
Ὁ Πατρο-Κοσμᾶς, ἀναλώθηκε στὸν ἀγώνα του νὰ σώσει Ὀρθοδοξία καὶ γλώσσα. Καὶ δὲν τὰ ξεχώρισε ποτέ, διότι εἶδε τὴν πλήρη ἑνότητά τους ὡς τὸ ταυτοτικὸ στοιχεῖο τῆς ἑλληνικῆς συνείδησης. «Χωρὶς ὅπλα καὶ αἵματα, μὲ μόνο τὸν πειστικὸ λόγο του, ἐπέτυχε αὐτὸ τὸν ἄθλο κάτω ἀπὸ τὴ μύτη τοῦ Τούρκου», ἔγραφα ἐδῶ καὶ δυὸ περίπου δεκαετίες (17). Ἡ φωτιὰ τοῦ λόγου του φωτίζει τὰ θεμέλιά μας σήμερα: «Ὅποιος χριστιανός, ἄνδρας ἢ γυναίκα, ὑπόσχεται μέσα εἰς τὸ σπίτι του νὰ μὴν κουβεντιάζει ἀρβανίτικα, ἂς σηκωθῆ ἀπάνω νὰ μοῦ τὸ εἰπῆ, καὶ ἐγὼ νὰ πάρω ὅλα του τὰ ἁμαρτήματα εἰς τὸν λαιμόν μου ἀπὸ τὸν καιρὸ ποὺ ἐγεννήθη ἕως τώρα, καὶ νὰ βάλω καὶ ὅλους τοὺς χριστιανοὺς νὰ τὸν συγχωρέσουνε.» (18) 

Ἀλλὰ θὰ ἦταν ἀληθινὰ ἁμάρτημα, νὰ τιμήσουμε μόνον τοὺς δυὸ μεγάλους ἥλιους τοῦ ἀγώνα τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴ γλώσσα, καὶ νὰ μὴν ἀναφερθοῦμε στὸν ταπεινὸ κι ἀνώνυμο δάσκαλο παπᾶ, σὲ αὐτὸν ποὺ τὴν παρουσία του, κάποιοι δὲν μποροῦν νὰ τὴν ἀντιληφθοῦν. Ἂς ἀκούσουμε τὸ ἐγκώμιο ποὺ τοῦ πλέκει περιγράφοντας τὶς συνθῆκες διδασκαλίας ὁ Νικόλαος Δραγούμης: « Οὐχὶ μόνον κοπιῶντες ἀλλὰ καὶ κινδυνεύοντες ἐσπούδαζον οἱ πατέρες ἡμῶν γράμματα. […] Ἐπειδὴ τὰ σχολεῖα διήγειρον τὰς ὑποψίας αὐτῶν [τῶν Τούρκων] καὶ τὰ κατέτρεχον παντοιοτρόπως, καὶ διδάσκαλοι καὶ μαθηταὶ ἐσοφίζοντο παντοίους ἐπίσης τρόπους ν’ἀποφεύγωσι τὴν ὀργὴν τῶν [Τούρκων]. Καὶ ὁσάκις συνήρχοντο εἰς τὸ σχολεῖον, εἶς ἐξ αὐτῶν [τῶν μαθητῶν] ἱστάμενος πλησίον παραθύρου ὡς κατάσκοπος, ἔδιδεν πρὸς τοὺς ἄλλους τὴν εἴδησιν ἐὰν ἔβλεπεν Ὀθωμανὸν ἐρχόμενον μακρόθεν. Καὶ ἀμέσως ἐγένετο σιωπή! Διότι οὐαὶ καὶ εἰς τοὺς διδάσκοντας καὶ εἰς τοὺς διδασκομένους ἐὰν ὁ ἀγέρωχος διαβάτης ἤκουε θόρυβον ἢ φωνὰς μαρτυρούσας διδασκαλίαν! Ἀνέβαινεν ὅλως πνέων θυμόν, καὶ ἐξυλοκόπει καὶ ἐτραυμάτιζε καὶ μίαν μίαν ἀπέσπα τὰς τρίχας τοῦ διδασκάλου […] Ὡς ἂν ἔφερεν μεγαλόσταυρον εἰς τὸν λαιμὸν ἐκαυχᾶτο ὁ πατήρ μου ὅτι ἐδάρη ὑπὸ Ὀθωμανοῦ χάριν τῶν Ἑλληνικῶν γραμμάτων.» (19). Ἂς εἶναι αὐτὴ ἡ μαρτυρία εἰς μνημόσυνον τοῦ ταπεινοῦ παπᾶ, ποὺ ὄχι μόνον στέριωνε συνειδήσεις ἑλληνοπαίδων κρυφά, ἀλλὰ καὶ μένει σὲ πολλοὺς ἀθέατος ἀκόμη…
Δὲν ἀγωνιοῦσαν, δὲν ἐνδιεφέρθησαν ποτέ, γιὰ ἀναγνώριση οἱ ἀξιοθαύμαστοι κληρικοί μας. Εὐλογημένες ὑπάρξεις, ἔκαναν τὸ ἔργο τους, ἔχτιζαν συνειδήσεις, κρατοῦσαν ὄρθιο τὸν κορμὸ τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀκόμη κι ὅταν οἱ ἴδιοι γονάτιζαν κι ἔπεφταν ἀπὸ τὰ χτυπήματα καὶ τὰ βασανιστήρια. 

Ἀλλὰ ἔχουμε εὐθύνη ἐμεῖς. Ἐμεῖς θὰ πρέπει νὰ τοὺς τιμοῦμε καὶ νὰ παροτρύνουμε τοὺς νέους μας νὰ τοὺς τιμοῦν ἐπίσης. Ἀπὸ τοῦ βήματος αὐτοῦ, λοιπόν, ἐπιτρέψτε μου νὰ εἰσηγηθῶ πρὸς τὴν Ἑλληνικὴ Γλωσσικὴ Κληρονομία νὰ ἀναλάβει πρωτοβουλία ὥστε σὲ συνεργασία μὲ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος καὶ τὴν Πολιτεία, νὰ καθιερωθεῖ Ἡμέρα Τιμῆς τῶν Διδασκάλων τοῦ Γένους, κατὰ τὴν ὁποία θὰ βραβεύονται μὲ σοβαρὰ βραβεῖα καὶ διακρίσεις οἱ μαθητὲς τοῦ Λυκείου ποὺ εἴτε θὰ ὑποβάλλουν ἐργασίες γιὰ τὴν ἱστορία τῆς παιδείας, εἴτε μὲ ἄλλους τρόπους θὰ δείχνουν τὴν ἐκτίμηση ποὺ ὀφείλουν πρὸς τοὺς διδασκάλους τῆς Τουρκοκρατίας. Δὲν ἐννοῶ ἐδῶ μόνον τοὺς κληρικοὺς διδασκάλους. Θὰ πρέπει νὰ τιμῶνται ὅλοι οἱ διδάσκαλοι τοῦ Γένους, καὶ αὐτοὶ οἱ ὁποῖοι ἔδωσαν τὴ μάχη τους μέσα στὸν νάρθηκα, ὅπως καὶ αὐτοὶ ποὺ ὑπὸ τὴν ἐπίδραση τοῦ Προτεσταντισμοῦ ἤ ἄλλων ἰδεῶν ἔδωσαν τὴ μάχη τους ἐρήμην ἢ καὶ σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν Ἐκκλησία. Καὶ ὄχι μόνον οἱ διδάσκαλοι τοῦ Γένους, ἀλλὰ ἐπίσης καὶ δικαίως οἱ διαθέσαντες περιουσία των ὑπὲρ τῆς παιδείας τῶν ὑποδούλων Ἑλληνοπαίδων.Θέλω νὰ πῶ, ὄχι μόνον ὁ κορυφαῖος τῶν Γραμμάτων μας Κοραῆς, ἀλλὰ οἱ ἀδελφοὶ Ζωσιμᾶδες ἐπίσης –γιὰ νὰ φέρω ἕνα παράδειγμα −, ποὺ μεταξὺ πολλῶν καὶ σημαντικῶν ἄλλων, ἔδωσαν τὰ μέσα στὸν Κοραῆ νὰ ἐκδώσει τὴν περίφημη σειρὰ τῶν ἀρχαίων μας συγγραφέων. 
Τὸ ζητούμενο δὲν εἶναι νὰ τιμηθεῖ διὰ τοῦ κλήρου της ἡ Ἐκκλησία. Τὸ ζητούμενο εἶναι νὰ τιμηθεῖ ἡ ἱστορικὴ μνήμη, καὶ δι αὐτῆς νὰ ἐνισχυθεῖ ἡ αὐτοσυνειδησία μας. 

Τὴν προσφορὰ τῆς Ἐκκλησίας, ἄλλωστε, τὴν ὁμολογοῦν πρόσωπα ἀπὸ ὅλο τὸ φάσμα τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Ἡ στρατιὰ τῶν ἀνθρώπων ποὺ τίμησαν τὴν προσφορὰ τοῦ κλήρου εἶναι ἐξαιρετικὰ μεγάλη, ἀλλὰ ἐπιτρέψτε μου νὰ ἀναφέρω ἐδῶ λίγους, τιμῶντας δι’ αὐτῶν ὅλους. 
Ἐξέχουσα φυσιογνωμία τῶν Γραμμάτων μας τὴν κρίσιμη ἐποχή τοῦ 18ου αἰῶνος, ὁ Κωνσταντῖνος Ἀσώπιος, γράφει στὸν «Λόγιο Ἑρμῆ» − τὸ ἔντυπο ποὺ στήριξε στὰ χρόνια τῆς σκλαβιᾶς τὰ ἑλληνικὰ γράμματα καὶ τὸν νεοελληνικὸ διαφωτισμό−, τοῦτα τὰ βαρυσήμαντα λόγια: «ἄλλο δὲν ἠμποροῦμεν νὰ πράξωμεν ἵνα πολιτισθῶμεν, ὅσον τὸ δυνατόν, παρὰ τὰ δύο ταῦτα νὰ ἐπιμεληθῶμεν, τὸν ἱερὸ ἄμβωνα καὶ πολὺ περισσότερο τὰ σχολεῖα.» (20)
Ὁ ἐκ τῶν ἡγετικῶν μορφῶν τοῦ Διαφωτισμοῦ Δημ. Καταρτζῆς, παρατηρεῖ: «Ὁ λόγιος εἶναι κατὰ κανόνα δάσκαλος καὶ ὁ δάσκαλος εἶναι κατὰ κανόνα κληρικός.» (21) Ὁ προεξάρχων τοῦ Ἑλληνικοῦ Διαφωτισμοῦ Ἄνθιμος Γαζῆς, δηλώνει: «τῇ ἀληθείᾳ, τότε εὐδοκιμήσει τὸ γένος, ὅταν οἱ Ἱερεῖς φιλοσοφήσωσιν ἢ οἱ φιλόσοφοι ἱερατεύσωσιν.» (22) Καὶ θὰ προσθέσει ἕνας σύγχρονός μας ἐρευνητὴς τῆς ἱστορίας τῆς παιδείας: «Στὸ σύνολό τους σχεδόν, οἱ μεγάλοι Διδάσκαλοι τοῦ Γένους, ποὺ ἐπωμίσθηκαν τὸ φωτισμὸ τοῦ ἔθνους, ἦταν κληρικοί». (23) 

Μιλώντας γιὰ τὸ ρόλο τῆς Ἐκκλησίας κατὰ τοὺς χρόνους τῆς Τουρκοκρατίας στὴν Ἐθνοσυνέλευση τοῦ 1864, ὁ σοφὸς Νικόλαος Σαρίπολος, τόνισε μὲ ἔμφαση: «Ἐσώθημεν διὰ τῆς Ἐκκλησίας!»
Εὔχομαι ἡ φράση αὐτὴ τοῦ Νικολάου Σαριπόλου νὰ μένει φῶς στὰ βήματα τοῦ γένους μας, καὶ νὰ πορεύεται καὶ ὁ σημερινὸς νέος, μαζί μὲ τὸν παπᾶ του, στὰ μονοπάτια τοῦ μέλλοντός του. 

Σημειώσεις

1. Βύρων Πολύδωρας, Ὁμιλία σὲ Ἡμερίδα τῆς Ἑλληνικῆς Γλωσσικῆς Κληρονομίας γιὰ τὴ διαχρονικότητα τῆς γλώσσας, Δεκέμβριος 2005
2. Μενέλαος Ζῶτος, Τὸ δημοτικὸ τραγούδι τῆς Βορείου Ἡπείρου, Ἰωάννινα 1978
3. Στὸ ἔργο του Status praesens ecclesiae Graecae, ἤτοι περὶ τῆς καταστάσεως τῆς Ἑλληνικῆς Ἐκκλησίας. Παραθέτω μεταφρασμένο ἀπόσπασμα ἀπό: Μόσχου Κούκου, Ἡ προσφορὰ Θρακῶν ἐκπαιδευτικῶν στὰ γράμματα καὶ στὸ ἔθνος, Ἀλεξανδρούπολη 1996
4. Ἀθαν. Καραθανάση, Ἡ τρίσημη ἑνότητα τοῦ Ἑλληνισμοῦ, Θεσσαλονίκη 1971, 92 σελ.
5. Ἀποστ. Βακαλοπούλου, Ἱστορία τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ, Ι΄, Θεσσαλονίκη 2002, 174 σελ.
6. Στυλ. Μπαϊρακτάρη, Τὸ Ψαλτήριον εἰς τὴν ἁπλοελληνικὴν κατὰ τοὺς χρόνους τῆς τουρκοκρατίας, ἀνάτυπο ἀπὸ το περιοδικὸ ’Εφημέριος μὲ προσθῆκες, Ἀθῆναι 1971
7. Ἂν καὶ Σύρος τὴν καταγωγή, ἔγραψε ἑλληνικά.
8. Σοῦδα, Ι, 467
9. 002 1.2 
10. 002 1.44
11. Δημ. Βυζαντίου, Βαβυλωνία, 1836 α΄ ἔκδ., Πράξις 5η, σκηνή 1η.
12. Κωνσταντίνου Γαρίτση, Ὁ Νεκτάριος Τέρπος καὶ τὸ ἔργο του, Θήρα 2002, 61 σελ.
13. ὅπ. παρ., 61-62 σελ.
14. Κωνστ. Σάθας, Νεοελληνικὴ Φιλολογία. Βιογραφίαι τῶν ἐν τοῖς γράμμασι διαλαμψάντων Ἑλλήνων, Ἀθῆναι 1868, 329 σελ. [ἀνατύπωσις ἄ.ἔ., ἄ.τ.]
15. Λόγιος Ἑρμῆς, 1818, σελ. 463
16. Κωνστ. Γαρίτση, Ὁ Νεκτάριος Τέρπος καὶ τὸ ἔργο του, Θήρα 2002, 64-65 σελ.
17. Χριστοδούλου Παρασκευαίδη, Μητροπολίτου Δημητριάδος, «Ἔτσι ἤθελε τὴν παιδεία ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός», περιοδικὸ Στερεὰ Ἑλλάς, τεῦχ. 232, 21 σελ.
18. Ἰωάν. Μενούνου, Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ Διδαχὲς (καὶ βιογραφία), Ἀθήνα 1979, 207-208 σελ.
19. Νικ. Δραγούμη, «Ἀπόσπασμα ὑπομνημάτων ἀνεκδότων», Πανδώρα, τεῦχ. 5, 1854-55, 450-51 σελ.
20. Λόγιος Ἑρμῆς, Ἀπρίλιος 1817, 366 σελ.
21. Δημ. Καταρτζῆς, Δοκίμια, Ἀθήνα 1974, ξστ΄ σελ.
22. Λόγιος Ἑρμῆς, 1814-1815 , σ. 132
23. Ἀναστάσιος Γιαννακόπουλος, Ἱστορία τῆς ἑλληνικῆς ἐκπαίδευσης, τόμ. 6: Ἡ ἐκπαίδευση στὴν περίοδο τῆς Τουρκοκρατίας, Ἀθήνα 2001, 46 σελ.

Η "ΣΥΓΝΩΜΗ" ΤΟΥ ΖΙΜΠΑΜΠΟΥΕ κ.ΣΕΡΑΦΕΙΜ

Του ΜητροπολίτηΖιμπάμπουε Σεραφείμ
Σε πρόσφατον κείμενο μου με τίτλο «Αγία και Μεγάλη Σύνοδος και αδιέξοδα στο Θεολογικό Διάλογο Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών» έκανα αναφορά για την απουσία του Μακαριωτάτου Προκαθημένου της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Ελλάδος κ.κ. Ιερωνύμου.
Πρόθεση μου δεν ήταν να θίξω το Σεβάσμιον πρόσωπον του Μακαριωτάτου, ή το συνολικό τεράστιο και πολυσήμαντο ποιμαντικό του έργον, αλλά να τονίσω πόσο φτωχή ήταν η Σύναξη των Προκαθημένων χωρίς τη παρουσία του.Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Ναυκράτιδος κ. Μελέτιος επικοινώνησε μαζί μου επειγώντως για να με ενημερώσει εκ μέρους του Αλεξανδρινού Προκαθημένου κ.Θεοδώρου ότι επέστρεψε στη Αίγυπτο πολύ κουρασμένος και πολύ στενοχωρημένος μαζί μου γιατί διαμαρτυρήθηκε εντόνως ο Άγιος Αθηνών κ. Ιερώνυμος για την αναφορά μου για την απουσία του στο Σαμπεζύ και μου ζήτησε να απολογηθώ δημοσίως και να ζητήσω συγνώμη από τον Μακαριώτατον Αρχιεπίσκοπον Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμον για την αναφορά μου αυτή. Μάλιστα μου επεσήμανε ότι ο Άγιος Αθηνών είναι έτοιμος να μας αποκόψει ακόμη και τις αποσπάσεις κληρικών μας στο Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο μας στην Αφρικανική Ήπειρο. Ο Αλεξανδρινός Προκαθήμενος κ. Θεόδωρος μου διεμήνυσε ότι έχω δημιουργήσει πρόβλημα στις σχέσεις των δύο Εκκλησιών κι αν συνεχίσω θα μου επιβάλει εκκλησιαστικές κυρώσεις.
Πρώτον, θέλω να πιστεύω ότι είμαι ο τελευταίος άνθρωπος, και το λέω ειλικρινά, που θέλω να στενοχωρώ τον Πατριάρχη μου, που συνέχεια έχει μπροστά του καθημερινά τεράστια και σοβαρά ποιμαντικά προβλήματα για το Ιεραποστολικό μας έργο στην Αφρικανική Ήπειρο που με πολύ προσευχή και επιμέλεια προσπαθεί να λύσει με το καλύτερο δυνατό τρόπο.
Δεύτερον, όπως λέει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος που σήμερα την αγία ανακομιδή των αγίων του Λειψάνων εορτάζομεν «το πίπτειν ανθρώπινον, το εμμένειν εωσφορικόν, το μετανοείν θείον», απολογούμαι δημοσίως και ζητώ συγνώμη από τον Μακαριώτατον Προκαθήμενο της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Ελλάδος κ.κ. Ιερώνυμο για την αναφορά μου για την απουσία του από τη Σύναξη των Προκαθημένων στη Γενεύη, ως επίσης και για την αναφορά μου στην επίσκεψη του στα Ιωάννινα.
Τρίτο, δεν εκμηδενίζεται το κορυφαίο θρησκευτικό και εθνικό έργο του Προκαθημένου Μακαριωτάτου της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Ελλάδος κ. Ιερωνύμου, επειδή έγινε μια καλοπροαίρετη κριτική για να τονισθεί η μεγάλη σημασία της απουσίας του, γιατί εν πολλοίς οι μισές από τις Τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες κι ακόμη περισσότερες πολλά οφείλουν για την ομαλή λειτουργία τους στην προσφορά της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Ελλάδος. Οι περισσότεροι από εμάς σπουδάσαμε και γαλουχηθήκαμε στους κόλπους της Αγιωτάτης Εκκλησίας της Ελλάδος και πάντοτε θάμαστε ευγνώμονες σ’ Αυτήν και στον εκάστοτε Προκαθήμενον της.
Τέταρτον, οι προσωπικές απόψεις ενός ατόμου δεν εκφράζουν τις θέσεις ενός ολόκληρου Πατριαρχείου το οποίο εκφράζεται διά του Προκαθημένου του και διά της Ιεράς Συνόδου του.
Προσωπικά, μόνο θετικές εικόνες έχω για τον Άγιον Αθηνών, τόσο για την Θεολογία του, όσο και για την αγάπη του για το Έθνος και την Ορθοδοξία, και τους Αποδήμους, όχι μόνο τώρα ως Προκαθήμενος, αλλά κι ως Μητροπολίτης Θηβών. Θυμάμαι όταν ο πρώην Αττικής κρατούσε τους μισθούς αποσπασμένων κληρικών μας και το παρακάλεσα να διορίσει και να αποσπάσει κάποιο εξ αυτών επειδή είχε ανάπηρη ορφανή θυγατέρα μετά που η πρεσβυτέρα του πέθανε και έπρεπε να κοιτάζει και τα υπόλοιπα παιδιά της οικογένειας, αμέσως με πολύ αγάπη και κατανόηση μας βοήθησε.
Όταν επίσης είχαμε τις μεγάλες καταστροφικές πυρκαγιές στην Ελλάδα και κάναμε εράνους στην Νότιο Αφρική να βοηθήσουμε τους πυρόπληκτους αδελφούς μας, μας υπέδειξε να τα αξιοποιήσουμε με ένα πρόγραμμα αναδάσωσης και την αγορά πυροσβεστικών οχημάτων για να ποτίζουν και τα μικρά δεντρύλλια μέχρι να μεγαλώσουν. 

ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ Ν.ΙΩΝΙΑΣ :ΑΓΡΥΠΝΙΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ ΥΠΕΡ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Με την ευκαιρία της μνήμης των Τριών Ιεραρχών την Παρασκευή 29 Ιανουαρίου από 20:00 έως 0:100 ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ν.Ιωνίας και Φιλαδελφείας κ. Γαβριήλ θα τελέσει ιερά αγρυπνία στον Ιερό Ναό Ζωοδόχου Πηγής Καλογραίζης  υπέρ ενισχύσεως της Παιδείας και των μαθητών μας. 
Κατά την ιερά αγρυπνία θα μεταφερθούν τα ιερά Λείψανα των τριών Ιεραρχών ιδιαιτέρως δε το άφθαρτο χέρι του Μεγάλου Βασιλείου από τον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Νέας Φιλαδελφείας .
Το Σάββατο 30 Ιανουαρίου,ανήμερα της εορτής των τριών Ιεραρχών, και ώρα 18:00 θα πραγματοποιηθεί τιμητική εκδήλωση στο Πνευματικό Κέντρο του Ιερού Ναού αγίου Ιωάννου Μαδύτου Ν. Φιλαδελφείας με κεντρικό ομιλητή τον ελλογιμώτατο καθηγητή κ. Δημήτριο Λιάκο με θέμα "Η ζωή των τριών Ιεραρχών τότε και τώρα". Στην εορταστική εκδήλωση θα συμμετάσχουν παιδιά από την ενοριακή σύναξη του Ιερού Ναού Αγίας Μαρίνης Ν.Φιλαδελφείας με ύμνους και τραγούδια καθώς και συναφή προβολή. 

ΜΙΚΡΑΣΙΑ ΦΕΥΓΑΜΕ ΚΑΙ ΓΙΑ ΣΕΝΑ ΛΕΓΑΜΕ Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ Ν.ΙΩΝΙΑΣ ΤΙΜΑ ΤΙΣ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ

ΜΙΚΡΑΣΙΑ ΦΕΥΓΑΜΕ ΚΑΙ ΓΙΑ ΣΕΝΑ ΛΕΓΑΜΕ 

Η Ιερά Μητρόπολη Νέας Ιωνίας & Φιλαδελφείας, τιμά της ρίζες της στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.ΚΥΡΙΑΚΗ 7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 8,30 μ.μ.
“Μικρασία .. φεύγαμε και για σένα λέγαμε”
Αφηγητές : Γιάννης Βόγλης, Λήδα Πρωτοψάλτη
Τραγουδούν : Ζαχαρίας Καρούνης, Σοφία Μάνου, Χαριτίνη Πανοπούλου
Ορχήστρα : «ΚΑΝΩΝ», της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών
Καλλιτεχνικός διευθυντής : Γιώργος Δεμελης
Σολίστ : Μάνος Αχαλινωτόπουλος
Σκηνική επιμέλεια : Σοφία Σπυράτου
Καλλιτεχνική Επιμέλεια : Ζαχαρίας Καρούνης
Συμμετέχουν
– Μικτή Χορωδία Συνδέσμου Αλαγιωτών
– Βυζαντινός Χορός της Σχολής Βυζαντινής Μουσικής της Ιεράς Μητροπόλεως Νέας Ιωνίας, & Φιλαδελφείας, υπό τη διεύθυνση Αρχ. Μουσικοδιδασκάλου της ΜΤΧΕ κ. Χάρη Νταραβάνογλου.
Χορευτικές Ομάδες
-Χορευτική Ομάδα Ενορίας Παναγίας Πρασίνου Λόφου Ν. Ηρακλείου.
-Εργαστήρι Τέχνης και Πολιτισμού
-Χορευτικό Εργαστήρι Νέας Ιωνίας
-Χορευτικός Όμιλος ΕΙΡΗΝΗ Ηρακλείου Αττικής
Σύλλογοι :
-Σύνδεσμος Μικρασιατών Ν. Φιλαδέλφειας – Ν. Χαλκηδόνας «ΟΙ ΑΛΗΣΜΟΝΗΤΕΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ».
-Αδελφότης Προκοπιέων «ΟΣΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΡΩΣΣΟΣ», Αθηνών – Πειραιώς & Περιχώρων.
Εισιτήρια 20, 13, 10, 8 και 4 (φοιτητικό)€
Κρατήσεις : 2107282333 (Ταμείο Μεγάρου) – www.megaron.gr
Πληροφορίες : Στους Ενοριακούς Ναούς της Ιεράς Μητρόπολης
Τα έσοδα θα διατεθούν για τα Ιδρύματα της Ιεράς Μητροπόλεως. 

Η ΕΟΡΤΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΟΥ Μ.ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΣΤΗΝ Ν.ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ

Με την δέουσα κατάνυξη και λαμπρότητα γιορτάστηκε η μνήμη της Αγίας Οικογενείας του Μεγάλου Βασιλείου  στον Ιερό Ναό των Αγίων Βασιλείου του Μεγάλου και Κοσμά του Αιτωλού στην Ν.Φιλαδέλφεια .Κατά την διάρκεια του Όρθρου εψάλλει και η Ακολουθία της Αγίας Οικογενείας ποίημα του μακαριστού Υμνογράφου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας Μοναχού Γερασίμου Μικραγιαννανίτου ενώ τέθηκε σε προσκύνημα το φυλασσόμενο στο Ναό απότμημα εκ του Ιερού Λειψάνου του Μεγάλου Βασιλείου. Η συμμετοχή των πιστών ήταν πολύ μεγάλη ενώ ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η παρουσία των παιδιών για τα οποία διαβάστηκε στο τέλος της Λειτουργίας  ειδική ευχή για την πρόοδο τους και τους δόθηκε  ένα συμβολικό δώρο που πρόσφερε η "Αποστολή",  με την μέριμνα του Σεβ. Μητροπολίτου Ν.Ιωνίας και Φιλαδελφείας κ.Γαβριήλ τον οποίο και ευχαρίστησε ο Προϊστάμενος του Ιερού Ναού π.Τιμόθεος Ηλιάκης που στην ομιλία του τόνισε πως "Αν θέλουμε να σώσουμε την Νεολαία πρέπει πρώτα να σώσουμε την Οικογένεια " και κάλεσε τους γονείς σε συνεργασία με την Εκκλησία  "για να θεμελιώσουν την ανατροφή των παιδιών τους επάνω στην Αγιαστική Της Χάρη και Διδαχή".