Την πρώτη Φεβρουαρίου τιμά η Εκκλησία μας τη μνήμη του Αγίου Τρύφωνα, που έχει καθιερωθεί στην εθιμική λατρεία ως ο προστάτης των αμπελουργών. Ο Άγιος παρουσιάζεται μάλιστα στις νεώτερες λαϊκές αγιογραφίες ως “νέος, αγένειος, σγουρομάλλης, κρατών κλαδευτήρι”, εργαλείο δηλαδή με το οποίο γίνεται η κύρια αμπελουργική εργασία της χρονικής αυτής περιόδου. Πουθενά στο Συναξάριό του δεν αναφέρονται επεισόδια από το βίο ή τα θαύματά του, που να συνδέουν τον Άγιο με το αμπέλι και το κρασί. Πώς συσχετίσθηκε λοιπόν ο Μεγαλομάρτυρας Τρύφωνας με την άμπελο και το μεθυστικό της προϊόν;
Ο Άγιος Τρύφωνας γεννήθηκε στη Λάμψακο, παραλιακή πόλη της Φρυγίας, και μαρτύρησε το 249 μ.Χ., όταν αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους ήταν ο Δέκιος, στη Νίκαια της φρυγικής Βιθυνίας. Η περιοχή ήταν ξακουστή για τους αμπελώνες της όπως και όλα τα παράλια της Προποντίδας. Εκεί βρίσκονταν πόλεις που φημίζονταν για την αφθονία των κρασιών τους: Η Ραιδεστός, η Κύζικος και η περιοχή της Βιθυνίας με τα κρασιά της Τρίγλειας, της Κίου, της Νίκαιας.
Ο Άγιος πολιούχος της Νίκαιας συνδέεται λοιπόν καταρχήν με την άμπελο και τον οίνο λόγω …προέλευσης από περιοχή παραγωγής οίνων ποιότητος, αφού λίγες ήταν οι βυζαντινές επαρχίες, που μπορούσαν να καυχηθούν για τον οίνο τους τόσο όσο οι περιοχές της Προποντίδας.
Η θέση της γιορτής του στον ετήσιο κύκλο πρέπει να έπαιξε επίσης ρόλο στην καθιέρωση του Αγίου ως προστάτη των αμπελουργών. Παρόλο που το αμπέλι “κοιμάται”, γυμνό από τσαμπιά, άνθη, φύλλα και χλωρούς βλαστούς, ο Φεβρουάριος αποτελεί κρίσιμη καμπή στο βλαστικό του κύκλο. Είναι η χρονική περίοδος κατά την οποία αρχίζει παραδοσιακά η σημαντικότερη ίσως αμπελουργική φροντίδα, το κλάδεμα.
Το κλάδεμα είναι τεχνική εργασία για την οποία οι αμπελουργοί δηλώνουν ότι χρειάζεται πείρα, μαστοριά και γνώση του συγκεκριμένου αμπελώνα. Κλαδεύοντας, ο αμπελουργός επεμβαίνει δυναμικά στο αμπέλι του και ρυθμίζει την ποσότητα άρα και την ποιότητα της παραγωγής του, ενώ καθορίζει αναπόφευκτα τη διάρκεια της ζωής αλλά και την υγιεινή κατάσταση των κλημάτων.
ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΣ |
ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΟΣ
Ὁ Ἅγιος Τρύφων,όπως είπαμε, ἦταν ἀπὸ τὴν Λάμψακο τῆς Φρυγίας καὶ ἔζησε στὰ χρόνια τῶν βασιλέων Γορδιανοῦ (238-244), Φιλίππου καὶ Δεκίου. Φτωχότατος στὴν παιδική του ἡλικία, ἀναγκάσθηκε γιὰ κάποιο καιρὸ νὰ βόσκει χῆνες, γιὰ νὰ μπορεῖ νὰ ζήσει. Ἐνῷ ἐξασκοῦσε τὴν ταπεινή του δουλειά, συγχρόνως μελετοῦσε καὶ τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ μὲ πολὺ ζῆλο ἐκτελοῦσε τὰ θρησκευτικά του καθήκοντα. Ἡ Ἁγία Γραφή, ποὺ διάβαζε ὁ Τρύφων, μεταξὺ ἄλλων λέει: «Ὁ Θεὸς ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν». Ποὺ σημαίνει, ὁ Θεὸς τίθεται ἀντιμέτωπος στοὺς ὑπερήφανους, στοὺς ταπεινοὺς ὅμως δίνει χάρη. Πράγματι, ὁ ταπεινὸς Τρύφων μὲ τὴν εὐσεβῆ φιλομάθειά του ἔγινε σιγὰ-σιγὰ ἱκανὸς ὄχι μόνο νὰ ξέρει πολλὰ ὁ ἴδιος, ἀλλὰ καὶ νὰ τὰ διδάσκει. Τόσο δὲ εὐνοήθηκε ἀπὸ τὴν θεία χάρη, ὥστε καὶ ἀσθένειες θεράπευε θαυματουργικά. Μάλιστα, ὁ βασιλιὰς Γορδιανός, ὅταν ἔμαθε αὐτὰ γιὰ τὸν Τρύφωνα, ἔστειλε καὶ τὸν ἔφεραν νὰ θεραπεύσει τὴν ἄῤῥωστη κόρη του. Πράγματι, τὴν θεράπευσε καί, ἀφοῦ ἀρνήθηκε τὶς τιμὲς καὶ τὰ ἀξιώματα ποὺ τοῦ πρόσφερε ὁ Γορδιανός, ἔφυγε εὐγενικά.
Στὴν ἐποχή, ὅμως, τοῦ Δεκίου (249-251), ὁ Τρύφων συλλαμβάνεται. Ὁμολογεῖ θαῤῥαλέα τὸ Χριστό, καὶ χωρὶς νὰ φοβηθεῖ, ἐκφράζεται φλογερὰ κατὰ τῆς εἰδωλολατρείας. Τότε ὁ ἔπαρχος τῆς Ἀνατολῆς Ἀκυλῖνος, στὴ Νίκαια, διατάζει καὶ τὸν δέρνουν σκληρά. Κατόπιν τὸν δένουν σ᾿ ἄλογο καὶ σὲ καιρὸ χειμῶνα, τὸν σύρουν κατὰ γῆς σὲ δύσβατα καὶ τραχέα μέρη. Ἔπειτα τὸν σύρουν γυμνὸ ἐπάνω σὲ σιδερένια καρφιά, καῖνε τὶς πλευρές του μὲ ἀναμμένες λαμπάδες καὶ τέλος τὸν καταδικάζουν σὲ ἀποκεφαλισμό. Ἀλλὰ πρὶν ἀποκεφαλιστεῖ, παραδίδει στὸν Θεὸ τὴν μακάρια ψυχή του.
Ἡ ἑορτή του ἐτελεῖτο στὸν Ναὸ τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου καὶ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, ποὺ βρισκόταν κοντὰ στὴν Ἐκκλησία τῆς Ἁγίας τοῦ Θεοῦ Σοφίας, στὴν Κωνσταντινούπολη.
Ο Άγιος Τρύφωνας λοιπόν, από τη Λάμψακο της Φρυγίας, καθιερώθηκε ως Άγιος προστάτης των αμπελουργών, κρατά κλαδευτήρι και έχει σημαντικές αποτρεπτικές δυνάμεις κατά των ποικίλων εχθρών που ενεργούν βλαπτικά στα αμπέλια, στα δενδροκηπευτικά και τους αγρούς: Αντίξοες καιρικές συνθήκες, ασθένειες, έντομα, κάμπιες αλλά και ποντικοί υποχωρούν μπροστά του, εφόσον βέβαια του αποδοθούν οι προσήκουσες τιμές.
Ονομαστικά αναφέρονται στον Εξορκισμό του Αγίου Μάρτυρος Τρύφωνος μεταξύ των …“κακούργων θηρίων των αδικούντων την άμπελον, την χώραν τε και τον κήπον : Κάμπη, Σκώληξ, Σκωληκοκάμπη, Σκάνθαρος, Βρούχος, Ακρίς, Επίμαλος, Καλιγάρις, Μακρόπους, Μύρμηξ, Φθειρ, Ρυγίτης, Ψυλλίτης, Καυσοκόπος, Ερυσίβη, Κοχλοί, Ψαλίτης και ει τι άλλο προσφυσούν και μαραίνον τον καρπόν της σταφυλής και των λοιπών ειδών και λαχάνων”.
ΕΥΧΗ - ΕΞΟΡΚΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΟΣ
ΕΙΣ ΚΗΠΟΥΣ,ΑΜΠΕΛΩΝΑΣ και ΧΩΡΑΦΙΑ
Ὄντός μου ἐν Λαμψάκου κώμη καί τάς χήνας ἐπιμελουμένου καί βόσκοντος, ὀργή κατῆλθεν ἀπό Θεοῦ παντοκράτορος, οὐκ εἰς τόν τόπον ἐκεῖνον μόνον, ἀλλά καί εἰς τάς κύκλω περιχώρους, τουτέστιν ὀργή πρός πάσαν ἄμπελον, χώραν τέ καί κῆπον, ἀθρόως τῶν φύλλων καί τῶν καρπῶν βριθομένων, μαραινομένων καί ἀφανιζομένων. Ὁρῶν οὔν ἐγώ ὁ ἐλάχιστος Τρύφων, οὕτω τηκομένους τούς καρπούς, καί διά ταύτην τήν αἰτίαν δαπανωμένους τούς ἀνθρώπους, τῷ παντελεῖ ἀφανισμῶ τῶν καρπῶν τῆς γής τῶν τέ χωραφίων, ἀμπέλων, κήπων καί λαχάνων καί παντοίων δένδρων τῷ τοιούτω ὀλέθρω παραδιδόμενων, διά πονηθεῖς ἐδεήθην πρός τόν Κύριον καί Θεόν μου, τοῦ γενέσθαι ἀφανῆ πάντα τά θηρία, τά πρός ἀδικίαν καί φθοράν ὑπάρχοντα τῶν τέ κήπων καί χωραφίων, καί ἀμπέλων, καί παντοίων δένδρων τέ καί λαχάνων καί μάλιστα τῶν τήν κώμην ἔκεινην οἰκούντων τῆς παρακείμενης λίμνης, καί πρός ὑπόκλησιν, καί προόσκλησίν μου παραγενομένων.
Καί δή εἰς προσευχήν κλίναντός μου τό γόνυ, καί τάς χείρας πρός τόν Θεόν ἐκπετάσαντος, ὁ εἰσακούων τῶν εἰς αὐτόν πεποιθότων Θεός, αὐτός ἑξαπέστειλεν ἐξ ἑτοίμου κατοικητιρίου αὐτοῦ Ἄγγελον, τοῦ πατάξαι πᾶν φύλον καί πᾶν γένος κακούργων θηρίων τούτων τά ὀνόματα σαφῶς ἐπιστάμενος, οἴα κάμπη, σκώληξ, σκωληκοκάμπη, σκάνθαρος, βροῦχος, ἀκρίς, ἐπιμέλος καλιγάρις, μακροπούς, μύρμηγξ, φθείρ, ρυγίτης, ψυλλίτης καυλοκόπος, ἐρυσίβη, κοχλοί, ψαλίτης, καί εἴτε ἄλλο προσφυσῶν καί μαραῖνον τόν καρπόν τῆς σταφυλῆς, καί τῶν λοιπῶν εἰδῶν καί λαχάνων, οὐ μήν δέ, ἀλλά καί αὐτός ἐγώ ὄρκω ταῦτα ἐδέσμουν, τοῦ μηκέτι τούς τόπους τῶν ἐμέ προσκαλουμένων ἐπιβαίνειν τούτοις καί διατρίβειν, ἀλλ’ ἐπί ἀβάτων τόπων ἐπέταξα ἀπελθεῖν.
Ὁ δέ ὅρκος τοιοῦτος ἔστιν.
Ὁρκίζω ὑμᾶς κατά τῶν ἅγιων πολυομμάτων Χερουβίμ, καί τῶν ἑξαπτερύγων Σεραφίμ, τῶν ἱπταμένων κύκλω τοῦ θρόνου, καί κραζόντων τό Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος Κύριος Σαβαώθ, εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός, Ἀμήν. Ὁρκίζω ὑμᾶς κατά τῶν ἅγιων Ἀγγέλων, καί πάσης Δυνάμεως, καί τῶν μυρίων μυριάδων, καί χιλίων χιλιάδων, τῶν φόβω πολλῶ ἱσταμένων κατενώπιόν της δόξης Κυρίου, μή ἀδικήσητε τήν ἄμπελον, μήτε τήν χώραν, μήτε τόν κῆπον τῶν δένδρων τέ καί λαχάνων τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ (δεῖνος), ἀλλά ἀπέλθετε εἰς τά ἄγρια ὅρη, εἰς τά ἄκαρπα ξύλα, εἰς ἅ ἐχαρίσατο ὑμίν ὁ Θεός τήν καθημερινήν τροφήν. Ὁρκίζω ὑμᾶς κατά τοῦ Τιμίου Σώματος καί Αἵματος Χρίστου τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ
καί Σωτηρός ἠμῶν, δί’ οὗ καί ἡ σωτηρία ἐδόθη ἠμίν καί ἀπολύτρωσις καί ὑπέρ οὗ μέλλομεν ἀποθνήσκειν, μή ἀδικήσητε μήτε τήν χώραν μήτε τήν ἄμπελον, μήτε τόν κῆπον, μήτε πᾶν δένδρον κάρπιμον τέ καί ἄκαρπον, ἤ φύλλον λαχάνων ἀδικήσητε, ἐκ τοῦ περιορισμοῦ καί τόπου τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ (δεῖνος), εἰ δέ παρακούσητέ μου, καί παραβῆτε τόν ὅρκον, ὄν ὤρκισα ὑμᾶς, οὐκ ἔχετε πρός ἐμέ τόν ταπεινόν καί ἐλάχιστον Τρύφωνα, ἀλλά πρός τόν Θεόν τοῦ Ἀβραάμ, καί Ἰσαάκ, καί Ἰακώβ,
τόν ἐρχόμενον κρίναι ζώντας καί νεκρούς.
Διό, καθώς προεῖπον ὑμίν, ὑπάγεται εἰς τά ἄγρια ὅρη καί εἰς τά ἄκαρπα ξύλα. Εἰ δέ μή ἀκούσητέ μου, ἰκετεύειν μέλλω τόν φιλάνθρωπον Θεόν, τοῦ ἀποστεῖλαι τόν Ἄγγελον αὐτοῦ τόν ἐπί τῶν θηρίων, καί σιδήρω καί μολύβδω δήσει ὑμᾶς καί ἀποκτενεῖ, ἀνθ’ ὧν τούς ὅρκους καί τήν προσευχήν ἐμοῦ τοῦ ταπεινοῦ ἠθετήσατε Τρύφωνος, ἀλλά καί οἱ στρουθοί, πεμπόμενοι δί’ ἐμῆς προσευχῆς καταφάγονται ὑμᾶς.
Ἔτσι ὁρκίζω ὑμᾶς κατά τοῦ μεγάλου Ὀνόματος, τοῦ ἐπί τῆς πέτρας ἐπιγραφέντος, καί μή βαστασάσης, ἀλλά διαρραγείσης, ὡσεί κηρός ἀπό προσώπου πυρός.
Ἐξέλθετε ἐκ τῶν καθ’ ἠμᾶς, εἰς οὖς προεῖπον ὑμίν τόπους ἀβάτους καί ἀνύδρους, καί ἀκάρπους, ἐξέλθετε ἀπό τοῦ τόπου καί περιορισμοῦ τῶν δούλων τοῦ Θεοῦ, τῶν κάμε προσκαλουμένων εἰς βοήθειαν αὐτῶν καί ἀντίληψιν καί σωτηρίαν, ἴνα καί ἐν τούτοις δοξασθῆ τό πανάγιον ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καί αἵ προσευχαί, καί αἵ αἰτήσεις τοῦ ταπεινοῦ Τρύφωνος ἐκπληρωθῶσιν. Ὅτι τῷ Θεῶ πρέπει δόξα, κράτος, εἰς τούς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟΝ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΟΣ
Ποίημα Μοναχού Γερασίμου Μικραγιαννανίτου
Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε.
Τρυφὴν τὴν ἀκήρατον, ἰχνηλατῶν ἐκ παιδός, βασάνους ὑπήνεγκας, ὑπὲρ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, καὶ ἤθλησας ἄριστα ὅθεν τὴν τῶν θαυμάτων, κομισάμενος χάριν, λύτρωσαι πάσης βλάβης, καὶ παντοίας ἀνάγκης, Τρύφων Μεγαλομάρτυς, τοὺς σὲ μακαρίζοντας.
ΜΕΓΑΛΥΝΑΡΙΟΝ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΟΣ
Ποίημα Μοναχού Γερασίμου Μικραγιαννανίτου
Ἴχνεσιν ἑπόμενος ἀκλινῶς, Τρύφων ἀθλοφόρε, τοῦ φανέντος ἐπὶ τῆς γῆς, τῶν αὐτοῦ χαρίτων δοχεῖον ἀνεδείχθης, καὶ ἱεροῖς ἀγῶσι Μάρτυς διέπρεψας.
ΙΕΡΑ ΛΕΙΨΑΝΑ ΑΓΙΟΥ ΤΡΥΦΩΝΟΣ
Η Κάρα του Αγίου βρίσκεται στη Μονή Ξενοφώντος Αγίου Όρους.
Μέρη της Κάρας του Αγίου βρίσκονται στη Μητρόπολη Άρτης και τις Μονές Μεγ. Σπηλαίου Καλαβρύτων και Ζωοδόχου Πηγής Άνδρου.
Η δεξιά (πλήν της παλάμης) του Αγίου βρίσκεται στη Μονή Κωνσταμονίτου Αγίου Όρους.
Μέρος της δεξιάς του Αγίου βρίσκεται στη Μονή Βατοπεδίου Αγίου Όρους.
Η δεξιά παλάμη του Αγίου βρίσκεται στη Μονή Προυσού Εὐρυτανίας.
Τεμάχια της δεξιάς και 9 άλλα τεμάχια του Αγίου βρίσκονται στη Μονή Παντοκράτορος Αγίου Όρους.
Ένας βραχίονας του Αγίου βρίσκεται στη Μονή Φρασινέϊ Ρουμανίας.
Μέρος χειρός του Αγίου βρίσκεται στη Μητρόπολη Θηβών και Λεβαδείας.
Μία πτέρνα του Αγίου βρίσκεται στη Μονή Διονυσίου Αγίου Όρους.
Μέρος του αριστερού ποδός του Αγίου βρίσκεται στη Μονή Παντελεήμονος Αγίου Όρους.
Αποτμήματα του Ιερού Λειψάνου του Αγίου βρίσκονται στις Μονές Κορνοφωλιάς Έβρου, Γουμένισσας Κιλκίς, Οσίου Διονυσίου Λιτοχώρου, Θεοτοκιού Άρτης, Κορώνας Καρδίτσας, Κοιμ. Θεοτόκου Λιγοβιτσίου Αιτωλοακαρνανίας, Αμπελακιώτισσας Ναυπακτίας, Σαγματά Βοιωτίας, Πεντέλης Αττικής, Νταού Πεντέλης, Οσίου Θεοδοσίου Άργους, Χρυσοπηγής Δίβρης Ηλείας, Βουλκάνου Μεσσηνίας, καθώς και Κουτλουμουσίου, Καρακάλου και Δοχειαρίου Αγίου Όρους.Καθώς και στον Ιερό Ναό του αγίου Κοσμά του Αιτωλού Ν.Φιλαδελφείας.