Εισήγηση Μητροπολίτου Ν. Ιωνίας Γαβριήλ στο Β΄Δ.Ε. ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ "ΘΕΟΛΟΓΙΑ"

  

Β΄ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

«Ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία καὶ ἡ ὀντολογία τῆς τεχνολογίας: ἀνθρωπολογικές, πολιτικές, οἰκονομικές, κοινωνικὲς καὶ πολιτισμικὲς συνέπειες» Θεσσαλονίκη, 29 Σεπτεμβρίου - 1 Ὀκτωβρίου 2025

«Ἡ ὀντολογία τῶν Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσης καὶ ἡ δυνατότητα διδαχῆς τοῦ Εὐαγγελίου»

Εισαγωγή

Ὅπως δηλώνει ὁ ἴδιος ὁ ὅρος, ὀντολογία εἶναι ὁ λόγος περί τοῦ ὄντος. Ο όρος καθιερώνεται στήν φιλοσοφία τού 17ου-18ου αἰῶνος (Glauberg, Wolff), παρ’ ὅλο ποὺ ὁ Ἀριστοτέλης της εἶχε ἤδη προσδώσει ένα ξεχωριστό νόημα, χωρίς νά χρησιμοποιεῖ ὁ ἴδιος τόν ὅρο, δηλαδή ὡς τῆς ἐπιστήμης τοῦ «ὄντος καθ’ ὅ ὡς ὄντος», ὡς τοῦ εἶναι καί τοῦ οἷον εἶναι, μέσα ἀπό τή διάκριση πρώτης καί δευτέρας οὐσίας, δηλαδή τής πρώτης οὐσίας, πού εἶναι τό συγκεκριμένο ὄν, καί της δεύτερης οὐσίας, πού εἶναι τό γενικό καί καθολικό ὄν.

Τό ὀντολογικό αυτό ἐρώτημα ἀπασχόλησε καί τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ἀφοῦ ἀναζήτησαν τήν ἀλήθεια ὄχι ἔξω ἀπό τόν χρόνο καί τήν ὕλη, ἀλλά ἐν Χριστῷ, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ τήν ἀλήθεια τῶν ὄντων καί τό πλήρωμά τους στά ἔσχατα (Μάξιμος Ὁμολογητής). Σήμερα, ὁ ὀντολογικός προβληματισμός ἐπεκτείνεται καί στόν ψηφιακό κόσμο. Τό «εἶναι» τῶν Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσης δέν περιορίζεται σέ μία τεχνική πλατφόρμα, ἀλλά συγκροτεῖται ὡς νέος ἀνθρωπολογικός τόπος, ὅπου ὁ ἄνθρωπος διαμορφώνει ταυτότητα καί συνάπτει σχέσεις. Ἡ ἀλήθεια ὅμως αὐτῶν τῶν σχέσεων κρίνεται ἀπό τό ἐάν ὑπηρετοῦν τήν πραγματική κοινωνία προσώπων ἢ μένουν σέ εἰκονικὲς μορφές.

Ἡ σημασία τῶν ΜΚΔ στή σύγχρονη ζωή: Δέν εἶναι μόνο τεχνικά ἐργαλεία, αἀλλά χώροι ὕπαρξης, ἐπικοινωνίας καί ταυτότητας. Σύνδεση μέ τό ἐρώτημα: πώς μποροῦν τά ΜΚΔ νά γίνουν ὄχι ἁπλῶς μέσο πληροφόρησης, ἀλλά χώρος διδαχῆς τοῦ Ευαγγελίου;

Α. Ἡ ὀντολογία τῶν Μ.Κ.Δ.

Ψηφιακή ὕπαρξη: Τό «εἶναι» τῶν χρηστῶν δέν περιορίζεται στόν φυσικό κόσμο, ἀλλά ἐκτείνεται σέ ἕναν «ψηφιακό τόπο», ὅπου ἡ παρουσία του καταγράφεται, προβάλλεται καὶ διαμορφώνεται.

Ἡ ψηφιακή ταυτότητα γίνεται μιᾶς μορφῆς προέκταση τῆς προσωπικῆς ὑπάρξεως, ὅχι μόνον ὡς ἀνταλλαγή πληροφοριῶν, ἀλλά καί ὡς «εικονική πραγματικότητα» τοῦ προσώπου. Αὐτό δείχνει πῶς ὁ ἄνθρωπος τείνει νά δημιουργήσει πολλαπλές ἐκφράσεις τοῦ εἶναι του, ποὺ ὅμως δέν εἶναι πάντα ταυτόσημες μέ τήν πραγματικὴ του ζωή.Στήν Ὀρθόδοξη Θεολογία, τὸ πρόσωπο δέν ταυτίζεται μὲ τὴν εικόνα πού προβάλλει, ἀλλὰ μέ τὴν ἀληθινή σχέση τον μέ τὸν Θεό καὶ με τὸν ἄλλον.

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος γράφει· «ἡ ζωὴ ὑμῶν κέκρυπται σὺν τῷ Χριστῷ ἐν τῷ Θεῷ» (Κολ. 3,3). Ἡ ταυτότητα τοῦ πιστοῦ δέν ἀποκαλύπτεται πλήρως σέ ἕναν ψηφιακό καθρέφτη, ἀλλὰ στήν κοινωνία μέ τόν Χριστό, ὅπου ἀναφαίνεται ἡ ἀλήθεια τῆς ὑπάρξεως.

Σχέση – ὑπαρξιακή διάσταση 

Ἡ ὀντολογία τῶν ΜΚΔ στηρίζεται στή «σχέση» καί τήν «δικτύωση». Ὁ ἄνθρωπος ἀναζητεῖ νά εἶναι «συνδεδεμένος».H ψηφιακὴ σχέση μένει πολλές φορές ἐπιφανειακή, ἀποσπασματική, καί μπορεῖ νά δημιουργήσει φαινομενικὴ κοινωνία χωρὶς γνήσια προσωπική ἐμπλοκή. Πρόκειται γιὰ ἕναν κίνδυνο ἀποπροσωποποίησης, ὅπου τό «πρόσωπο» γίνεται «προφίλ» καί ἡ σχέση «ἐπαφή».

Ἡ ὀρθόδοξη θεολογία διδάσκει ὅτι ἡ ὕπαρξη δέν ὑπάρχει ἀυτοτελῶς, ἀλλὰ θεμελιώνεται στήν κοινωνία μέ τόν Θεό καί τόν ἄλλον.

Ὁ ίδιος ὁ Χριστός ὑπογραμμίζει· «Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοὶ μαθηταί ἐστε, ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις» (Ἰω. 13,35).

Ἡ ἀγάπη καί ἡ κοινωνία εἶναι ἡ ἀληθινὴ ὀντολογικὴ διάσταση τοῦ προσώπου, καί ὄχι ἡ τεχνητὴ ἐγγύτητα ποὺ ἐνίοτε προσφέρει τό διαδίκτυο.

Χρόνος καὶ μνήμη

Τά ΜΚΔ δημιουργοῦν ἕνα «αἰώνιο παρόν». Ὁ ἄνθρωπος βρίσκεται σέ συνεχή ἐνημέρωση, ἄμεση ἐπικοινωνία, καί ἀέναη ῥοὴ πληροφορίας. Ὁ χρόνος γίνεται ἐπικαιρότητα, ἐνώ ἡ μνήμη ἀποθηκεύεται ψηφιακά, χωρίς ἐσωτερικὴ ἐπεξεργασία.

Ἡ ταχύτητα τοῦ «στιγμιαίου» ἐγκλωβίζει τήν ὕπαρξη σέ ἕναν παρόντα χρόνο, ἀκυρώνοντας τήν προοπτική τοῦ μέλλοντος.

Ἡ χριστιανικὴ ζωή ὅμως δέν περιορίζεται στό πρόσκαιρο. Ὁ Απ. Παῦλος μας λέγει: «καὶ οἱ χρώμενοι τῷ κόσμῳ τούτῳ ὡς μὴ καταχρώμενοι· παράγει γὰρ τὸ σχῆμα τοῦ κόσμου τούτου». (Α΄ Κορ. 7,31). Ὁ χρόνος ἀποκτᾷ ἀληθινό νόημα μόνο σέ σχέση μέ τά ἔσχατα, μέ τήν ἐλπίδα τῆς Βασιλείας.

Ἡ μνήμη δέν εἶναι ἀποθήκη δεδομένων, ἀλλά λειτουργικὴ ἀνάμνηση, ὅπως στό μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας: «τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν» (Λουκ. 22,19). Ἐκεῖ ὁ χρόνος μεταμορφώνεται σέ σωτηριολογική ἐμπειρία.

Σώμα – ἀσώματη παρουσία

Στόν ψηφιακὸ κόσμο ἡ ἐπικοινωνία γίνεται χωρὶς σωματικότητα. Ὁ ἄνθρωπος «παρίσταται» μέ λόγια, εἰκόνες καί δεδομένα.

Αὐτό ἐγείρει ἀνθρωπολογικὰ ἐρωτήματα: μπορεῖ νά ὑπάρξει ἀληθινὴ σχέση χωρίς τό σῶμα;

Ἡ ἀποσωματοποίηση ὁδηγεῖ σέ μιὰ ἐικονικὴ κοινωνία, ποὺ στερεῖται τῆς ἐνσώματης ἐμπειρίας τοῦ ἄλλου.

Ἡ χριστιανικὴ πίστη ἀντιπαραβάλλει στο φαινόμενο αυτό το γεγονός τῆς ἐνανθρωπήσεως. Ὁ Θεός Λόγος «σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν» (Ἰω. 1,14).

Τό σῶμα ἔχει σωτηριολογικὴ σημασία: δέν εἶναι ἐμπόδιο ἀλλὰ ὁδός σωτηρίας.

Στήν ἐκκλησιαστικὴ ζωή ἡ παρουσία τοῦ σώματος (στήν προσευχή, τήν κοινή λατρεία, τά μυστήρια) ἀποτελεῖ ἀναγκαῖο στοιχεῖο κοινωνίας.

Ἡ ἀσώματη παρουσία τῶν ΜΚΔ μπορεῖ νά βοηθᾷ τήν ἐπικοινωνία, ἀλλά δέν δύναται νά ἀντικαταστήσει τήν ἐνσώματη κοινωνία τῆς Ἐκκλησίας.

Β. Δυνατότητα διδαχῆς τοῦ Εὐαγγελίου

1. Θετική προοπτική

Τὰ Μέσα Κοινωνικῆς Δικτύωσης μποροῦν νὰ θεωρηθοῦν ὡς μὶα νέα «ἀγορά», ἕνας χώρος δημόσιας συνάντησης τῶν ἀνθρώπων, ἀναλογικῶς μὲ τὸν ἱερό βράχο τοῦ Ἀρείου Πάγου, ὅπου ὁ Ἀπόστολος Παῦλος κήρυξε τόν λόγο τοῦ Θεοῦ (Πραξ. 17,22-23).

Μέσα σὲ αὺτό τὸ ψηφιακό περιβάλλον, ἡ Ἐκκλησία ἔχει τὴ δυνατότητα νὰ διαδώσει τὸ μήνυμα τοῦ Εὐαγγελίου σὲ παγκόσμια κλίμακα, ἀγγίζοντας ἀνθρώπους ποὺ διαφορετικά δὲν θὰ εἴχαν ἐπαφή μὲ τὴ διδασκαλία ἤ τὴν ποιμαντική παρουσία της.

Τὰ Μέσα Κοινωνικῆς Δικτύωσης προσφέρουν τὴ δυνατότητα διάδρασης καὶ συζήτησης, ἐνισχύοντας τὸν χαρακτήρα τοῦ Εὐαγγελίου ὡς ζωῆς καὶ ὄχι ἁπλά ὡς πληροφορίας.

2. Ποιμαντική λειτουργία

Ἡ παρουσία τοῦ κληρικοῦ (Ποιμένος) στὸν ψηφιακό χώρο δὲν περιορίζεται στὴν πληροφόρηση, ἀλλά λειτουργεῖ ὡς ζωντανή μαρτυρία τῆς Ἐκκλησίας, ὅπως λέγει ὁ Χριστός: «Ἐν τούτῳ γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοὶ μαθηταί ἐστε, ἐὰν ἀγάπην ἔχητε ἐν ἀλλήλοις» (Ιω. 13,35).

Ὁ ψηφιακός χώρος ἐπιτρέπει τὴν ἐπαφή μὲ ἀπομακρυσμένους, ἀποξενωμένους ἤ ἀνθρώπους ποὺ δὲν συμμετέχουν στὸν φυσικό χώρο τῆς Ἐκκλησίας, προσφέροντας ἕναν νέο τόπο ποιμαντικῆς παρουσίας καὶ πνευματικῆς καθοδήγησης. Μέσα ἀπὸ στοχευμένο καὶ ὑπεύθυνο περιεχόμενο, ὁ κληρικός-Ποιμένας μπορεῖ νὰ δημιουργήσει σχέσεις ἐμπιστοσύνης καὶ κοινότητας, ἀκόμη καὶ χωρίς τὴ φυσική παρουσία.

3. Ὅρια καὶ προκλήσεις

Παρά τις δυνατότητες, ὑπάρχει ὁ κίνδυνος εκκοσμικεύσεως τοῦ Ευαγγελίου, ὅταν τὸ μήνυμα μετατρέπεται σὲ προϊόν ἐπικοινωνίας ποὺ ἀκολουθεῖ τήν λογική τῆς ταχύτητας ἤ τοῦ ἐντυπωσιασμοῦ. Ἡ ψηφιακή παρουσία δὲν δύναται νὰ ἀντικατασταθεῖ ἀπὸ τὴν μυστηριακή καὶ τήν κοινοτική διάσταση τοῦ Εὐαγγελίου. Τὸ μήνυμα τοῦ Εὐαγγελίου δὲν εἶναι μόνο πληροφορία, ἀλλά ζωή ποὺ βιώνεται μέσα στή λατρεία καί τὴν κοινότητα τῆς Ἐκκλησίας.

Ἡ χρήση τῶν Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσης πρέπει νὰ ὑπακούει στὴν οὐσία καί τὴν ἀποστολή τοῦ Εὐαγγελίου, καὶ ὄχι τὸ ἀντίστροφο.

4. Κριτήρια χρήσης

Ἡ ὑπεύθυνη χρήση των Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσης ἀπαιτεῖ διάκριση μεταξύ τῶν μέσων καὶ τῶν σκοπῶν. Τὰ ψηφιακά ἐργαλεία δὲν πρέπει νὰ ὑπαγορεύουν τὸν τρόπο τοῦ κηρύγματος. Τὸ Εὐαγγέλιο δὲν προσαρμόζεται στὴν ταχύτητα καὶ στὴ λογική τῶν Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσης, ἀλλά τὰ ΜΚΔ μποροῦν νὰ γίνουν ὄργανα διακονίας του, ὑποστηρίζοντας τὴν πνευματική ἐπικοινωνία, τήν διδασκαλία καὶ τὴν διάδοση τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ. Ὁ χρήστης, εἰδικά ο κληρικός - Ποιμένας, καλεῖται νὰ διαφυλάσσει τὴν ἀλήθεια, τὴν πνευματική ἀκεραιότητα καὶ τὴν κοινότητα, ὥστε τὸ ψηφιακό περιβάλλον νὰ λειτουργεῖ ὡς γέφυρα πρὸς τὴν Ἐκκλησία καὶ ὄχι ὡς αὐτοσκοπός.

Προτάσεις

Διάκριση στὴ χρήση τῶν Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσης

Ἡ Ἐκκλησία δὲν πρέπει νὰ ἀπορρίπτει τὸν ψηφιακό κόσμο, ἀλλά νὰ τὸν προσεγγίζει μὲ διάκριση καὶ ὑπευθυνότητα. Ὁ Χριστός είπε στοὺς μαθητές Του: «Γίνεσθε φρόνιμοι ὡς οἱ ὄφεις καὶ ἀκέραιοι ὡς αἱ περιστεραί» (Μτ. 10,16). Το χωρίο αυτό αποτελεί κατευθυντήριο ὁδηγό γιὰ τὴ χρήση τῶν Μέσων Κοινωνικῆς Δικτύωσης: χρειάζεται σύνεση, ὥστε νὰ μήν ὑποκύπτουμε στὴ λογική τοῦ ἐντυπωσιασμού, τῆς ὑπερπληροφόρησης ἤ τῆς διαστρέβλωσης, ἀλλά καὶ καθαρότητα προθέσεων, ὥστε τὸ μήνυμα νὰ διατηρεῖ τήν ἀλήθεια τοῦ Εὐαγγελίου.

Ἡ διάκριση δὲν σημαίνει φόβο ἤ ἀποχή, ἀλλὰ ὑπεύθυνη ἀξιοποίηση τῶν μέσων, μὲ σαφή διάκριση ἀνάμεσα στό μέσο καὶ στὸ σκοπό.

Τὰ Μέσα Κοινωνικῆς Δικτύωσης ὡς ὄργανα διακονίας, όχι υποκατάστατα τῶν ἱ. Μυστηρίων

Τὰ Μέσα Κοινωνικῆς Δικτύωσης μποροῦν νὰ ὑπηρετήσουν οὐσιαστικά τὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας, μόνο ἐφόσον παραπέμπουν σὲ μία ζωντανή κοινότητα πίστεως καὶ δὲν λειτουργοὺν ὡς ὑποκατάστατο τῶν Μυστηρίων. Ἡ πίστη δὲν μεταδίδεται μόνο μὲ λέξεις, ἀλλά κυρίως μέσα ἀπὸ τὴ μυστηριακή ζωή, τὴν κοινή λατρεία, τὴν ἐμπειρία τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Ἐάν τὰ Μέσα Κοινωνικῆς Δικτύωσης μείνουν σὲ ἐπίπεδο πληροφορίας, ὑπάρχει ὁ κίνδυνος τὸ Εὐαγγέλιο νὰ παρουσιασθεῖ ὡς ἁπλή ἰδεολογία. Ἀντίθετα, ἐάν λειτουργήσουν ὡς γέφυρα ποὺ ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο στὴν ἐκκλησιαστική κοινότητα, τότε γίνονται ἐργαλεῖο διακονίας.

Ὁ ψηφιακός λόγος χρειάζεται νὰ δείχνει πάντα πρὸς τὴν ἀλήθεια τοῦ ζωντανοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας.

Επίλογος

Ὁ Απόστολος Παύλος διδάσκει: «Οὐ γὰρ ἐπαισχύνομαι τὸ εὐαγγέλιον τοῦ Χριστοῦ· δύναμις γὰρ Θεοῦ ἐστίν εἰς σωτηρίαν παντὶ τῳ πιστεύοντι» (Ρωμ. 1,16). Αὐτὸ ὑπενθυμίζει ὅτι ἡ δύναμη δὲν βρίσκεται στὸ μέσο, ἀλλὰ στὸ ἴδιο τὸ Εὐαγγέλιο.Ἡ Ἐκκλησία μπορεὶ νὰ χρησιμοποιεῖ τὰ Μέσα Κοινωνικῆς Δικτύωσης, ἀλλά ἡ ζωντανή παρουσία της δὲν ἐξαντλεῖται σὲ ψηφιακούς διαύλους.

Ἡ μεταμορφωτική δύναμη τοῦ Εὐαγγελίου παραμένει ἀναλλοίωτη, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ πλαίσιο στὸ ὁποῖο ἀκούγεται. Τὸ ζητούμενο δέν εἶναι νὰ προσαρμόσουμε τὸ μήνυμα στὰ δεδομένα τοῦ ψηφιακοῦ κόσμου, ἀλλὰ νὰ τὸ μαρτυρήσουμε μὲ παρρησία καὶ ἀλήθεια.

Μεταμόρφωση τοῦ ψηφιακοῦ τόπου

Ἡ Ἐκκλησία καλεῖται νὰ ἀντιμετωπίσει τὸν ψηφιακό τόπο ὄχι ὡς ἀπειλή, ἀλλά ὡς ευκαιρία γιὰ μαρτυρία καὶ γιὰ δημιουργία ἀληθινῆς κοινωνίας.

Ὅπως ἡ θεία Χάρη μεταμορφώνει τὴν ὕλη (νερό, ψωμί, κρασί, λάδι) σὲ φορέα σωτηρίας, ἔτσι καὶ ὁ ψηφιακός χώρος μπορεῖ νὰ μεταμορφωθεῖ, ὅταν χρησιμοποιείται μὲ προσευχή, διάκριση καὶ ἀλήθεια, σὲ εὐκαιρία κοινωνίας καὶ κηρύγματος.

Φωτο: Χρήστος Μπόνης

Ομιλία Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου στην Ροτόντα Θεσσαλονίκης

 

 Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τήν χοροστασίαν εἰς τόν Ἱερόν Ναόν Ἁγίου Γεωργίου Ροτόντας 

(Θεσσαλονίκη, 28 Σεπτεμβρίου 2025)

Ἱερώτατε Μητροπολῖτα Θεσσαλονίκης, λίαν ἀγαπητέ ἀδελφέ καί συλλειτουργέ τῆς ἡμῶν Μετριότητος κ. Φιλόθεε,

Λοιποί ἅγιοι ἀδελφοί Ἱεράρχαι καί πάντες οἱ τοῦ ἱεροῦ καταλόγου,

Ἐξοχώτατοι, 

Ἐντιμότατοι Ἄρχοντες τοῦ τόπου,

Ἐντιμολογιώτατοι Ἄρχοντες Ὀφφικιάλιοι,

Εὐλογημένε λαέ τοῦ Θεοῦ!

Μέ συγκίνησιν καί χαράν εὑρισκόμεθα διά μίαν εἰσέτι φοράν εἰς τήν περιλάλητον Νύμφην τοῦ Θερμαϊκοῦ, τήν πόλιν τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, τοῦ Ἁγίου Νικολάου τοῦ Καβάσιλα, τοῦ Ἁγίου Εὐσταθίου Θεσσαλονίκης, τοῦ Ὁσίου Δαυΐδ καί τόσων ἄλλων μεγάλων Ἁγίων.  Ἡ σύγκλησις τοῦ Β’ Διεθνοῦς Ἐπιστημονικοῦ Συνεδρίου τοῦ περιοδικοῦ «Θεολογία» μέ κεντρικόν θέμα: «Ἡ Ὀρθόδοξος Θεολογία καί ἡ ῾ὀντολογία᾿ τῆς τεχνολογίας» ἀπό τῆς αὔριον ἕως καί τῆς 1ης προσεχοῦς Ὀκτωβρίου, μᾶς ἔδωσε τήν ὡραίαν εὐκαιρίαν νά εὑρεθῶμεν καί πάλιν μαζί, νά συμπνευματισθῶμεν, νά συμπροσευχηθῶμεν, νά συσκεφθῶμεν καί νά ἀπολαύσωμεν ἀλλήλους ἐν χάριτι Ἰησοῦ Χριστοῦ. Καί ἐλθόντες κομίζομεν τήν εὐλογίαν τῆς Μητρός Ἐκκλησίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως, γενετείρας τόσον τοῦ μεγίστου ποιμένος τῆς πόλεως καί κορυφαίου Θεολόγου Πατρός Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ὅσον καί τοῦ διαπρεπεστάτου ἑτέρου ποιμενάρχου Ἁγίου Εὐσταθίου. Κωνσταντινούπολις καί Θεσσαλονίκη ἀπό ἡμερῶν ἀρχαίων ἦσαν καί εἶναι συγκοινωνοῦντα δοχεῖα εὐσεβείας, ὀρθοδόξου πνευματικότητος, ἑλληνικῆς παιδείας, τιμαλφῶν παραδόσεων τοῦ Γένους καί πολυκυμάντου ἱστορίας. Ὁ Βόσπορος πάντοτε εὐλογεῖ τόν Θερμαϊκόν, τό Φανάριον προσεύχεται ὑπέρ τῶν τέκνων τῆς ἀρχαιοτέρας καί ἄνευ διακοπῶν ζωῆς πόλεως τῶν Βαλκανίων! Πολύ σᾶς ἠγάπησεν ὁ θεοκῆρυξ Παῦλος, αἱ δέ δύο πρός Θεσσαλονικεῖς Ἐπιστολαί του μαρτυροῦν τό ἔνθεον ἐνδιαφέρον του διά τόν πνευματικόν καταρτισμόν καί τήν ἐν Χριστῷ προκοπήν καί σωτηρίαν σας! Ἡ Μήτηρ Ἐκκλησία δέν θά παύσῃ νά κηρύττῃ: «Μείνατε ἐν οἷς ὑπό τοῦ Παύλου ἐμάθετε καί ἐπιστώθητε», ἀγαπητοί Θεσσαλονικεῖς. Ἐνδύσασθε τήν σώζουσαν Ὀρθόδοξον πίστιν καί διδασκαλίαν καί φιλοτιμεῖσθε νά διαπρέπετε εἰς ἔργα Ὀρθοπραξίας, εἰς ἔργα ἁγιασμοῦ καί σωτηρίας, εἰς ἔργα φιλογενείας καί πνευματικῆς προόδου!

Εἶναι ἡ πρώτη φορά πού Οἰκουμενικός Πατριάρχης ἐν ἐνεργείᾳ χοροστατεῖ εἰς τόν ἱστορικόν τοῦτον Ναόν Ροτόντας τόν πάλαι μέν ἐπ᾿ ὀνόματι τῶν Ἁγίων Ἀσωμάτων Δυνάμεων σεμνυνόμενον, ἀπό δέ τοῦ 1912 καί ἐντεῦθεν, μετά τήν ἀπελευθέρωσιν τῆς πόλεως, ἐπ᾿ ὀνόματι τοῦ λαοφιλεστάτου Μεγαλομάρτυρος Ἁγίου Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου, προστάτου καί ἐφόρου καί ἡμῶν ἐν Φαναρίῳ. 

Τό ρωμαϊκόν τοῦτο οἰκοδόμημα τοῦ συγκροτήματος τῶν κτισμάτων τοῦ Αὐτοκράτορος Γαλερίου μετηνέχθη εἰς χρῆσιν ἐκκλησιαστικήν, ὡς Ναός πλέον, ἐπί Θεοδοσίου Α’ τοῦ Μεγάλου, ὁ δέ ἀρχαῖος αὐτοῦ ἄμβων εὑρίσκεται σήμερον εἰς τό Μουσεῖον τῆς Κωνσταντινουπόλεως. Κατά τόν ΙΣΤ’ αἰῶνα ὑπῆρξεν ὁ Μητροπολιτικός Ναός τῆς πόλεως καί ἔκτοτε ἔμεινε γνωστός ὡς «ἡ παλαιά Μητρόπολις». Τό ὅτι σήμερον, ὡς Μνημεῖον Παγκοσμίου Κληρονομίας τῆς UNESCO, λογίζεται περισσότερον ὡς μουσειακός χῶρος καί ἡ λειτουργική αὐτοῦ χρῆσις εἶναι, δυστυχῶς, λίαν περιωρισμένη, δέν μειώνει τό παράπαν τόν σεβασμόν, τήν εὐλάβειαν καί τήν ἀγάπην μας πρός τήν Ροτόντα, ἡ ὁποία εἰς αἰῶνας διατηρεῖ τήν ἱερότητα τῆς ἐκκλησιαστικῆς χρήσεως ὡς τόπος ἁγιάσματος τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, ὡς τόπος καταρτισμοῦ χριστιανικοῦ καί ἁγιασμοῦ χιλιάδων ψυχῶν!

Τά ἐναπομείναντα ἀποσπάσματα τῶν περιφήμων ψηφιδωτῶν μέ τούς παλαιούς Ἁγίους καί Μάρτυρας, τούς ἐπί Διοκλητιανοῦ καί Μαξιμιανοῦ, καθώς καί ἡ ἀπεικόνισις τῆς Θείας Ἀναλήψεως εἰς τήν κόγχην τοῦ Ἱεροῦ, δίδουν ἀνάγλυφα στοιχεῖα τῆς σχέσεως τῆς Ὀρθοδόξου Θεολογίας καί τῆς «ὀντολογίας» τῆς τεχνολογίας καί τῆς τέχνης τῶν ἀρχῶν καί τῶν μέσων τοῦ Ε’ χριστιανικοῦ αἰῶνος. Λειτουργούμενοι καί προσευχόμενοι σήμερον ἐδῶ καί ὑψοῦντες τό ὄμμα εἰς ὅ,τι ἀπέμεινε ἀπό τάς ὡραίας συνθέσεις, δοξάζομεν τόν τοῦ Κάλλους ἀρχηγέτην καί Δημιουργόν Θεόν καί παρακαλοῦμεν τόσον τούς Ἁγίους Ἀσωμάτους ὅσον καί τόν Τροπαιοφόρον Γεώργιον νά στηρίζουν τόν ἄξιον και αξιαγάπητον ποιμενάρχην τῆς πόλεως εἰς τόν καταρτισμόν τῶν πιστῶν καί εἰς τήν αὔξησιν τοῦ πνευματικοῦ ἀμητοῦ τῆς Ἐκκλησίας τῶν Θεσσαλονικέων! Εἰς ἀνάλογον ἔργον πρόθυμοι ἵστανται πάντοτε τόσον οἱ προκάτοχοί του Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς καί Εὐστάθιος, ὅσον καί ὁ πολύς τά θεῖα Νικόλαος ὁ Καβάσιλας, ἀλλά καί ὁ Θεσσαλονικεύς μέγας ἐν Πατριάρχαις Κωνσταντινουπόλεως, ὁμώνυμος του αδελφού Μητροπολίτου, Ἅγιος Φιλόθεος ὁ Κόκκινος, ὁ Ἅγιος Θεωνᾶς Θεσσαλονίκης, νέος κτήτωρ τῆς Πατριαρχικῆς Μονῆς τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας, καί σύμπασα ἡ πληθύς τῶν Ἁγίων τῆς περιοχῆς. 

Εἰς τό εὐαγγελικόν ἀνάγνωσμα τῆς σημερινῆς Κυριακῆς Α’ Λουκᾶ ἠκούσαμεν τήν προτροπήν τοῦ Κυρίου: «Ἐπανάγαγε εἰς βάθος καί χαλάσατε τά δίκτυα ὑμῶν εἰς ἄγραν» (Λουκ. ε’, 4). Ἡ ἐποχή μας εἶναι ἐποχή τῆς ἐπιφανείας! Τοῦ φαίνεσθαι! Τῶν ἐπιπολαίων κρίσεων! Τῶν προχείρων ἀποφάσεων! Τῆς κενολόγου πολυλογίας! Τῆς τύρβης καί τοῦ περισπασμοῦ περί τά δευτερεύοντα, τά ρέοντα, τά παρερχόμενα, τά πρός ὀλίγον ἄν μή πρός μηδέν χρήσιμα. Ὅλη αὐτή ἡ κατάστασις ἀτελέσφορος, ἄκαρπος καί ἀσυντελής καθ᾿ ἑαυτήν, πληροῖ ἄγχους καί ἀβεβαιότητος τόν σύγχρονον ἄνθρωπον. Τά καίρια, τά λυσιτελῆ, τά ὑγιῆ, τά θεοφιλῆ, τά ὄντως χρήσιμα καί ὠφέλιμα εὑρίσκονται εἰς τό βάθος! Εἰς τό βάθος τῆς καρδίας! Εἰς τό βάθος τοῦ στοχασμοῦ! Εἰς τό βάθος τοῦ νοῦ! Εἰς τό βάθος τῆς σιωπῆς! Εἰς τό βάθος τῆς ἡσυχίας! Εἰς τό βάθος τῆς προσευχῆς! Εἰς τό βάθος τῆς θείας μελέτης καί ἀναζητήσεως τῶν σεμνῶν καί σωτηριωδῶν! Ἐκεῖ λοιπόν μᾶς καλεῖ σήμερον ὁ Χριστός! Νά εἰσέλθωμεν εἰς τό «ταμιεῖον» μας! Νά ἐστιάσωμεν τόν ὀφθαλμόν εἰς τά ἐσώτατα τῆς καρδίας καί τῶν λογισμῶν! Εἰς τά ὑπαρξιακά κενά τῆς ψυχῆς μας! 

Ἄν ἄλλοι ὡμίλησαν περί «ψυχολογίας τοῦ βάθους», περί «ὑποσυνειδήτου» καί «ἀσυνειδήτου», καί ἐπεδόθησαν εἰς φιλοτίμους, ἐνδεχομένως, προσπαθείας νά ἀνεύρουν ἐκεῖ τήν ρίζαν τῆς ἀνθρωπίνης κακοδαιμονίας καί δυστυχίας, οἱ καθ᾿ ἡμᾶς Πατέρες, καί μάλιστα οἱ Νηπτικοί, καί τά φιλοκαλικά συγγράμματά των, μᾶς δίδουν ἀσφαλῆ τρόπον καί ὁδόν νά γνωρίσωμεν τόν ἑαυτόν μας εἰς βάθος καί νά ἀναζητήσωμεν ἁγιοτρόπως καί ἁγιοπνευματικῶς τήν ἴασιν καί θεραπείαν, τήν ἕνωσιν τῶν κατακερματισμένων δυνάμεων τῆς ψυχῆς, τόν φωτισμόν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος! Ἡ σωτήριος Χάρις εὑρίσκεται εἰς τήν εἰς βάθος μυστικήν ἐργασίαν καί τήν ἱεράν ἡσυχίαν. Καί ἀσφαλῶς δέν ἀποτελεῖ ἀποκλειστικόν προνόμιον τῶν μοναχῶν καί ἐρημιτῶν, ἀλλά καί τῶν ἐν τῇ ἐρημίᾳ τῶν συγχρόνων πόλεων διψώντων τήν ζωήν εὐσεβῶν Χριστιανῶν. Μέ τήν βοήθειαν καί καθοδήγησιν πεφωτισμένου πνευματικοῦ πατρός, κάθε χριστιανός δύναται νά «ἐπαναγάγῃ εἰς βάθος» καί νά ζωγρήσῃ πλῆθος ἰχθύων πολύ, καρπούς ἁγιασμοῦ καί σωτηρίας! 

«Ἰδού νῦν καιρός εὐπρόσδεκτος, ἰδοῦ νῦν ἡμέρα σωτηρίας», ὅπως μᾶς εἶπε ὁ Ἀπόστολος Παῦλος εἰς τό ἐκ τῆς Β’ πρός Κορινθίους Ἐπιστολῆς ἀπόσπασμα πού ἀνεγνώσθη προ ολίγου (στ΄, 3). Ἡμεῖς δέ πατρικῶς καί ἐν ἀγάπῃ ἀνυποκρίτῳ «συνεργοῦντες παρακαλοῦμεν μή εἰς κενόν τήν Χάριν τοῦ Θεοῦ δέξασθαι ὑμᾶς», πάλιν κατά τόν Θειότατον Παῦλον (Β’ Κορ. στ’, 1)! Καί ἔχετε διά μέσου τῶν αἰώνων πολλήν χάριν δεχθῆ οἱ Θεσσαλονικεῖς παρά Θεοῦ! Οἱ πολλοί Ἅγιοι, αἱ πολλαί ἀρχαῖαι ἐκκλησίαι, ὅπως αὕτη τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, ἡ τοῦ πολιούχου πανευκλεής βασιλική -τό «Μαρτύριον» τοῦ Ἁγίου Δημητρίου-, ἡ τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας, ἡ τῆς Παναγίας τῶν Χαλκέων, οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι, ἡ Ἀχειροποίητος καί τόσαι ἄλλαι, ἡ σεβασμία Μονή τῶν Βλατάδων καί πλεῖστα ἄλλα ἱερά καθιδρύματα, ὅλοι, ὅλαι, ὅλα βεβαιοῦν τήν πλουσίαν ἐνέργειαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐν τοῖς καθ᾿ ὑμᾶς! Ἀξιοποιήσατε λοιπόν δεόντως αὐτήν τήν μοναδικήν κληρονομίαν σας!

Τιμιώτατοι ἀδελφοί καί προσφιλέστατα τέκνα ἐν Κυρίῳ,

Ἐτελέσαμεν σήμερον ἐν κατανύξει τό τεσσαρακονθήμερον μνημόσυνον τοῦ μακαριστοῦ Ἄρχοντος Διδασκάλου τῆς Ἐκκλησίας καί καθηγητοῦ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης Χρυσοστόμου Σταμούλη.  Ὁ ἐκλιπών προσέφερε πάμπολλα καί λίαν σημαντικά εἰς τήν Θεολογίαν. Μέ εὐαίσθητον αἰσθητήριον διά τήν αὐθεντικότητα τῆς Ὀρθοδόξου Παραδόσεως, προέβαλε διά τῆς διδασκαλίας του, διά τῶν ὁμιλιῶν, τῶν διαλέξεων καί τοῦ πλουσίου συγγραφικοῦ του ἔργου, μέ ἰσχυράν ἀπήχησιν, τάς οἰκουμενικάς ἀξίας, τό φιλοκαλικόν ἦθος, τήν ἐπίκαιρον ὑπαρξιακήν, ἀνθρωπολογικήν, κοινωνικήν καί κοσμολογικήν σοφίαν τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὑμνητής τοῦ «πολιτισμοῦ τῆς σάρκωσης», εἰργάσθη εὐκάρπως διά τήν ἔξοδον τῆς Ἐκκλησίας εἰς τήν κοινωνίαν καί τήν συμβολήν της εἰς τήν ἐν Χριστῷ μεταμόρφωσιν τοῦ κόσμου. Ἡ ὅλη προσπάθειά του ἐτρέφετο ἀπό τήν βεβαιότητα ὅτι, ὅπως κάθε ἱστορική περίοδος, οὕτω καί ἡ σύγχρονος ἐποχή εἶναι μοναδική πρόκλησις, «καιρός» διά τήν βίωσιν καί ἐξαγγελίαν τοῦ Εὐαγγελίου. Ἡ «διαλεγομένη» θεολογία τοῦ μακαριστοῦ καθηγητοῦ ἦτο ἀποτύπωμα μιᾶς δυναμικῆς προσωπικότητος, μέ βαθείας ρίζας εἰς τήν ἐκκλησιαστικήν ζωήν καί μέ ἀκλόνητον βεβαιότητα ὅτι ὁ σαρκωθείς Θεός Λόγος εἶναι «Θεός ζώντων», πληρώσας τά πάντα ἀνεκλαλήτου χαρᾶς διά τῆς ἐνδόξου Ἀναστάσεως Αὐτοῦ.  Ὁ Χρυσόστομος Σταμούλης ἐσφράγισε καί τόν χῶρον τῆς μουσικῆς, τήν ὁποίαν ἐκαλλιέργησε καί ἀνέδειξε ὡς ἐκφραστικωτάτην θεολογικήν γλῶσσαν. Ἵδρυσε καί διηύθυνε τήν Ὀρχήστραν Νέων Θεσσαλονίκης «Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος», συνειργάσθη δημιουργικῶς μετ᾿ ἀξιολόγων συνθετῶν καί ἑρμηνευτῶν. Ἡ ἐκδημία τοῦ ἀφήνει δυσαναπλήρωτον κενόν καί εἰς τόν χῶρον τοῦ πολιτισμοῦ.  Δεόμεθα τοῦ Θεοῦ τῆς ἀγάπης καί Κυρίου τῆς δόξης, ὅπως χαρίζηται εἰς τήν ἐρίτιμον σύζυγον καί τά τέκνα τοῦ μακαριστοῦ Χρυσοστόμου τήν ἄνωθεν παρηγορίαν, ἀναπαύῃ δέ τήν ψυχήν αὐτοῦ ἐν Χώρᾳ Ζώντων. Εἴη ἡ μνήμη αὐτοῦ αἰωνία καί ἄληστος! 

Περαίνοντες τόν λόγον, εὐχόμενοι ὑπέρ μακαρίας μνήμης καί ἀναπαύσεως και τοῦ πρό ἔτους κοιμηθέντος ἀοιδίμου ἀδελφοῦ Μητροπολίτου Θεσσαλονίκης κυροῦ Ἀνθίμου, παρακαλούμεν πάντας ὑμᾶς νά μνημονεύετε τοῦ σταυροῦ τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει ποτνίας Μητρός Ἐκκλησίας εἰς τάς προσευχάς σας. Ἱκετεύομεν τόν φιλάνθρωπον Θεόν τοῦ ἐλέους «πλεονάσαι καί περισσεύσαι ὑμᾶς τῇ ἀγάπῃ εἰς ἀλλήλους καί εἰς πάντας» ( Α’ Θεσ. γ, 12). Γένοιτο! 

  

φωτο Νίκος Παπαχρήστου