Πρωτοπρεσβυτέρου Θωμᾶ Λ. Συνοδινοῦ Προϊσταμένου τοῦ Καθεδρικοῦ Ναοῦ τῶν Ἀθηνῶν, τέως Πρωτοσυγκέλλου τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν ,
Ομιλία στήν Συναυλία τῆς Ἐθνικῆς Λυρικῆς Σκηνῆς: «ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ» τήν Tετάρτη 23 Ιουνίου 2021 στίς 20.30, στόν Αὔλειο χῶρο τῆς Μητροπόλεως Ἀθηνῶν, με τη συμμετοχή του Βυζαντινού Χορού του Ιδρύματος Μουσικής της Ι.Α.Α. υπό την διεύθυνση του Πρωτοψάλτου Κωνσταντίνου Αγγελίδη,
«ΤΟ ΗΘΟΣ ΤΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΘΝΟΙΕΡΟΜΑΡΤΥΡΩΝ»
Ἑορτάζουμε σήμερα τήν ἐπέτειο τῶν 200 χρόνων ἀπό τήν ἔναρξη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως ὂχι γιά νά ἀποδώσουμε ἁπλᾶ ἕναν τυπικό φόρο τιμῆς σέ κάποιους γνωστούς καί ἂγνωστους ἀγωνιστές καί ἥρωες, ἀλλά γιά νά ἐκφράσουμε τήν εὐγνωμοσύνη μας πρός ὅλους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι μέ τόν ἀγῶνα καί τή θυσία τους ἔγραψαν ἱστορία, δηλαδή γεγονότα αἰώνιας μνήμης ὡς ἀντίδοτο κατά τῆς λήθης. Ἡ σημερινή ἐκδήλωση εἶναι μία ἀντίσταση στό θάνατο καί μία ἐπιβεβαίωση ὃτι ὅλοι αὐτοί οἱ ἀγωνιστές καί ἥρωες πού καταγράφονται στήν ἱστορία δέν βρίσκονται ἁπλᾶ στόν χρόνο ἀλλά κινοῦνται στήν αἰωνιότητα. Τί κάνει ὅμως αὐτές τίς ἀνθρώπινες ἐνέργειες τῶν ἀγωνιστῶν καί ἡρώων νά εἶναι πράξεις ἱστορικές καί οἱ ἴδιοι νά γίνονται φορεῖς τῶν αἰωνίων ἰδανικῶν; Εἶναι οἱ πράξεις ἐκεῖνες, μέ τίς ὁποῖες νοηματοδοεῖται μέσα στήν ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, διαχρονικά, τό περιεχόμενο τοῦ ἀγῶνα τους. Εἶναι ἡ ἰδιοπροσωπία τῆς ἐξεγέρσεως καί ὁ καθολικός χαρακτήρας τοῦ ἀγῶνα τους γιά τήν διατήρηση τῆς ἀξίας τῆς ἐλευθερίας καί ἐμπεδώσεως τοῦ θυσιαστικοῦ τους ἤθους. Αὐτά τά δύο στοιχεῖα μποροῦν νά μᾶς ὁδηγήσουν στήν κατανόηση τοῦ ἐρωτήματος: πῶς ἕνας λαός ὕστερα ἀπό τόσους αἰῶνες δουλείας καί τυραννίας δέν ἀφομοιώθηκε ἀπό τόν κατακτητή του, ἀλλά καί τῆς ἀπαντήσεως: ἐπειδή ὁ λαός αὐτός διετήρησε σταθερό τόν προσανατολισμό του πρός τήν καθολικότητα τῆς ἐλευθερίας μέσα ἀπό τή θυσιαστική προσφορά. Ἡ καθολικότητα ὅμως τοῦ συγκεκριμένου ἀγῶνα δέν ἐξαντλεῖται μόνο στήν ἀπελευθερωτική κίνηση ἀπό τόν ξένο δυνάστη καί κατακτητή, ἀλλά καθορίζεται καί ἀπό τήν ἀγωνιστική προσπάθεια γιά ἀποτίναξη κάθε παράγοντα, ὁ ὁποῖος προσβάλλει τήν ἀνθρώπινη ἀξιοπρέπεια. Ἡ ἀξιολόγηση τῆς θυσίας αὐτῆς ὃμως, ὑπ’ αὐτή τήν προοπτική, ἔχει μία δική της λογική, ἔστω καί ἄν κάποιοι ἀδιάφοροι ἤ ἀδαεῖς τήν χαρακτηρίζουν ὡς παραλογισμό ἤ διαβλέπουν ἰδιοτέλεια καί κάποιο ἀτομικό κέρδος, ἀντιλήψεις ξένες πρός τίς καθολικές πράξεις τῶν ἡρώων τοῦ 1821. Οἱ πράξεις αὐτές ἀφοροῦσαν τό σύνολο τῶν καταδυναστευομένων Ἑλλήνων, γιατί ὁ ἀγώνας τῶν Ἑλλήνων ἦταν προσανατολισμένος στήν καθολική ἀπελευθέρωση τοῦ Γένους καί ὄχι στήν ἀπόκτηση ἀτομικῶν ἀγαθῶν, ὅπως ὑπαγορεύοντο ἀπό τίς δυτικές κοινωνίες τοῦ 19ου αἰώνα. Οἱ πράξεις τῶν ἀγωνιστῶν τοῦ ἠρωϊκοῦ αὐτοῦ ἔπους ἀπετέλουν ἔκφραση ἐμπιστοσύνης στόν Θεό, δηλαδή γεγονός καί ἒκφραση ἔμπρακτης πίστεως. Μία μοναδική θυσία ἕως αὐταπαρνήσεως, ἐπειδή εἶχαν την ἀμετακίνητη πίστη ὅτι ὁ Θεός εἶναι Θεός ἐλευθέρων ἀνθρώπων κατά τό Παύλειον «ἡμεῖς ἐπ΄ἐλευθερίᾳ ἐκλήθημεν». Ἡ δεξαμενή ἀντλήσεως αὐτῆς τῆς θυσίας ἦταν τό ἦθος πού καλλιέργησε ἐπί αἰῶνες ἡ Ἐκκλησία στόν πιστό λαό Της καί ὁ Εὐαγγελικός Της λόγος, γι’ αὐτό καί ἡ θυσία ἦταν : «γιά τοῦ Χριστοῦ τήν πίστη τήν ἁγία καί τῆς Πατρίδας τήν ἐλευθερία», ἐνῶ συγχρόνως ἐξέφραζε καί μία ἀλήθεια, ὅτι ὁ Ἑλληνισμός καί ἡ Ὀρ-θοδοξία συμπορεύτηκαν μαζί ἐπί αἰῶνες και εἶχαν πάντοτε, παρά τίς ποικίλες ἀντιξοότητες, ὡς στόχο, τήν ἀναγέννηση τοῦ Γένους. Ὁ Ἑλληνισμός εἶχε καί ἔχει πάντα ἀνάγκη τήν Ἐκκλησία, γιατί ἡ Ἐκκλησία δημιουργεῖ καί διατηρεῖ ἦθος ἐλευθέρων ἀνθρώπων. Ὁ ὁποιοσδήποτε χωρισμὀς τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία συνεπάγεται οὐσιαστική ἀλλοίωση τῆς πολιτισμικῆς μας ταυτότητας. Αὐτήν τήν ταυτότητα μᾶς κληροδότησαν οἱ ἡρωϊκοί και φιλόχριστοι πατέρες μας. Ὁποιαδήποτε ἄλλη ἐθνική ταυτότητα χωρίς τά πολιτιστικά δεδομένα τῶν ἀγωνιστῶν τοῦ 1821 εἶναι ἁπλᾶ ἕνα διαφορετικό μόρφωμα, τό ὁποῖο δέν ἔχει καμμία πολιτισμική ἀξία γι’ αὐτό καί δέν καταγράφηκε στην ἱστορία. Ἡ πολιτισμική αὐτή ταυτότητα τῶν ἀγωνιστῶν τοῦ 1821 ἐκφράζεται μέσα ἀπό τήν πίστη καί τήν ἐθνική συνείδηση. Προσωποποιεῖται στό ἀνδρεῖο φρόνημα, τήν ἀνιδιοτελή θυσία, τήν ἡρωϊκή προσφορά γιά καθολική ἐλευθερία, στοιχεῖα τά ὁποῖα διασώθηκαν καί ἐκφράστηκαν μέσα ἀπό τήν ἑλληνική παιδεία καί τήν παράδοση τοῦ τουρκοκρατούμενου Γένους. Κορυφαία πράξη βέβαιης θυσίας καί προσφορᾶς, ἀπό τήν ὁποία ἐπιβεβαιώνεται ἡ σύζευξη Ἑλληνισμοῦ καί Ὀρθοδοξίας, εἶναι ἡ θυσία τῶν Νεομαρτύρων καί Ἐθνοϊερομαρτύρων. Ἀναφέρεται χαρακτηριστικά στά ἀπομνημονεύματα τοῦ Θεοδώρου Κολοκοτρώνη. «Πρῶτος ὁ κλῆρος ἐφάνη εἰς τόν ἀγώνα μέ τόν σταυρόν καί μέ τήν σπάθην εἰς τάς χείρας διά νά σώσῃ τό πλανημένο ποίμνιο καί ὁδηγήσει αὐτό εἰς τήν ἐλευθερίαν του φυσικῶς, πολιτικῶς καί θρησκευτικῶς». Γι’ αὐτόν ἀκριβῶς τόν λόγο ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός ἔδωσε τήν πνευματική μάχη γιά νά ἀποτραπεῖ ὁ βίαιος ἐξισλαμισμός τῶν Ἑλλήνων καί νά διατηρηθεῖ ἡ ἑλληνική γλώσσα και ἡ ἐθνική συνείδηση. Μέ τήν ἵδρυση καί λειτουργία τῶν σχολείων και τήν ὅλη προσωπική του δράση δικαίως κατατάσσεται εἰς τούς πλέον φλογερούς ἱεραποστόλους, οἱ ὁποίοι διέσωσαν τον Ἑλληνισμό. Γι’ αὐτόν ἀκριβῶς τό λόγο «ἀνήκει τιμή καί δόξα στόν Πατριάρχη Γρηγόριο τόν Ε΄ γιά τή σωστική τοῦ ὑπόδουλου Γένους ἀπόφασή του νά προβεῖ σέ ἀποκήρυξη τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821. Ἀλλοίμονο γιά τό Γένος τῶν Ἑλλήνων ἄν δέν εἶχε τότε ὁ Πα-τριάρχης τό ἠθικό σθένος καί τή συναίσθηση τοῦ καθήκοντος νά προβεῖ στήν ἐπώδυνη αὐτή ἀποκήρυξη. Ὁ Πατριάρχης Γρηγόριος μέ τήν ἠθική ἐγρήγορσή του, τήν εὐθυκρισία του καί τήν αὐτοθυσία του, ἔσωσε τό Γένος τῶν Ἑλλήνων ἀπό τόν ἐπικείμενο τότε ἀφανισμό, μέ κόστος τήν ἴδια του τή ζωή», κατά τόν εὒστοχο λόγο τοῦ Ἀκαδημαικοῦ Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου. Γι’ αὐτόν ἀκριβῶς τό λόγο μία γυναίκα, ἡ Ὁσιομάρτυς Ἁγία Φιλοθέη ἡ Ἀθηναία, ἐπισφράγισε τόν ἀγώνα της γιά τήν παιδεία, τήν πίστη, καί τόν ἑλληνισμό στά χρόνια τῆς δουλείας μέ τή θυσία, τό ἀνδρεῖον τοῦ φρονήματός της καί τήν μέχρι θανάτου αὐταπάρνησή Της. Τά ἱερά λείψανα καί τῶν τριῶν προαναφερθέντων Νεομαρτύρων ἀποτελοῦν θησαυρόν ἀνεκτίμητον στόν παρόντα Καθεδρικό Ναό καί μᾶς θυμίζουν ὄχι μόνο τήν ἀνάγκη γιά τήν λειτουργική μας ἀναφορά στά πρόσωπά τους καί στόν ἀγῶνα τους ἀλλά καί ποιό πρέπει νά εἶναι τό ἐθνικό μας καθῆκον. Τό ἴδιο πνεῦμα τῆς αὐταπαρνήσεως καί τῆς θυσιαστικῆς προσφορᾶς ἐξέφρασε, σχεδόν ἑκατό χρόνια μετά τήν Ἑλληνική Ἐπανάσταση τοῦ 1821, τό ἒτος 1922, ὁ μαρτυρικός Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, ὁ ὁποῖος δέν ἀκολούθησε τήν προτροπή τοῦ Γάλλου προξένου ἀλλά ἄκουσε τή φωνή τῆς Ἀρχιερατικῆς καί Ἑλληνικῆς συνειδήσεώς του καί μαζί μέ ἄλλους ἀρχιερεῖς, κληρικούς καί τό ποίμνιό του ὁδηγήθηκε στόν μαρτυρικό θάνατο καί τόν διασυρμό. Ὡς πρῶτος «ἐν μάρτυσι» συμμετέχει καί ὁ ἡρωϊκός αὐτοκράτορας τῆς ἁλώσεως τῆς Πόλεως τοῦ Κωνσταντίνου, ὁ Κωνσταντῖνος Παλαιολόγος, ὁ αὐτοκράτορας τῆς πονεμένης ρωμιοσύνης, τῆς αὐτοθυσίας καί τῆς πίστεως. Ἀνέλαβε τόν ἀγῶνα γιά τήν ὑπεράσπιση τῆς Πόλης ἀφοῦ πρῶτα μετέλαβε τῶν ἀχράντων μυστηρίων καί δέν διέφυγε, ὅπως ἔγκαιρα τοῦ ἐπροτάθη. Παρέμεινε μέχρι τέλος ὑπερασπιζόμενος τήν Πόλη του καί τό φιλόχριστο λαό Της, μαχώμενος ὑπέρ βωμῶν καί ἑστιῶν, βέβαιος γιά τό ἐπικείμενο μαρτυρικό του τέλος καί μή διανοούμενος νά νομιμοποιήσει μέ παράδοση τόν βάρβαρο ἐπιδρομέα. Θυσίασε τά πάντα, γι’ αὐτό καί μέχρι σήμερα παραμένει στήν παράδοσή μας «μαρμαρωμένος», ἀναμένοντας τήν ἔκβαση τῶν γεγονότων πρός τήν «κοινήν Ἀνάστασιν». Οἱ δύο τελευταῖοι κοσμοῦν μέ τίς προτομές τους τήν παροῦσα πλατεία τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ τῶν Ἀθηνῶν καί συνεορτάζουν «σύν πᾶσι τοῖς ἁγίοις» καί τήν ἐφετινή ἐπέτειο τῶν 200 χρόνων τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821. Θεωρῶ ὃτι ἡ Ὠδή τοῦ Κωστῆ Παλαμᾶ ἐπιβεβαιώνει τόν ἀποψινόν συνεορτασμό μας :
«Πνοές ποῦ πλανᾶστε σ’ ἄλλη ζωή
Λείψανα κι’ ἄν κοιμᾶσθε
Σᾶς λειτουργοῦν στή δόξα μου
Μακαρισμένοι νά’στε»
Ὃλοι οἱ προαναφερθέντες Νεομάρτυρες καί Ἐθνο-ιερομάρτυρες μᾶς ἐπιβεβαιώνουν ὅτι ἡ συμμετοχή τους στούς ἀγῶνες κατά τοῦ κατακτητῆ ἦταν κυρίως μία κίνηση ἐλευθερίας καί μία στάση ζωῆς καί ὂχι ἕνα ἰδεολόγημα. Εἶναι ὁ λόγος καί ἡ αἰτία γιά τήν ὁποία οἱ ἀγῶνες αὐτοί διατηροῦνται διαχρονικά ὡς ζῶσα παράδοση καί ὡς κληρονομία σέ ὅλους ἐμᾶς τούς Νεοέλληνες. Ἡ χαρά καί ἡ συγκίνηση ὅλων μας εἶναι μεγάλη γιά τήν ἀποψινή γιορτή καί γιά τήν παρουσία ὅλων σας. Ἡ συνεργασία μέ τήν Ἐθνική Λυρική Σκηνή καί τόν Καλλιτεχνικό Διευθυντή της κ. Γιώργο Κουμεντάκη καί τό ἐπιτελεῖο του, ἦταν μια θαυμάσια ἐμπειρία καί τούς εὐχαριστοῦμε ὅλους. Ἐκφράζουμε τήν εὐγνωμοσύνη μας προς τό Ἵδρυμα Σταῦρος Νιάρχος καί τόν Πρόεδρό του κ. Ἀνδρέα Δρακόπουλο γιά τήν οἰκονομική στήριξη. Δέν εἶναι ἡ πρώτη φορά πού τό Ἵδρυμα εὐεργετεῖ τόν Ναό μας. Ὁ Ποιμενάρχης μας, Μακαριώτατος Ἀρχιεπίσκοπος κ. Ἱερώνυμος, εὐχαρίστησε ἕναν ἕναν ὅλους τούς συντελεστές τῆς ἐκδηλώσεως. Καί μεῖς υἱϊκῶς τοῦ ἐκφράζουμε τόν σεβασμό, τήν ἀγάπη καί τίς εὐχαριστίες μας, γιατί μέ τήν δική του ἐπίνευση καί εὐλογία, συντελεῖται ἀπόψε αὐτό τό γεγονός.
Σᾶς εὐχαριστῶ.
Πηγή κειμένου " Εξάψαλμος " φωτογραφίες π. Τιμόθεος Ηλιάκης και Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικής Ι.Α.Α.
